είχαν φροντίσει κάθε μήνας να προσφέρει ανάσες ξεκούρασης...
Το γρηγοριανό ημερολόγιο που έχει υιοθετηθεί από τις περισσότερες χώρες χωρίζει το έτος σε 12 μήνες με ονόματα ίδια. Ωστόσο, δεν ήταν πάντα έτσι. Στο αττικό ημερολόγιο ξεχωρίζουν οι μήνες με τα παράξενα ονόματα και το πλήθος γιορτών.
Αρχαία Ελλάδα: ένα σεληνιακό ημερολόγιο
Οι διάφορες ελληνικές πόλεις-κράτη χρησιμοποιούσαν διαφορετικά χρονολογικά συστήματα -συνήθεια που δυσκολεύει το έργο των ιστορικών- αλλά και διαφορετικά ονόματα μηνών.Κατά τον Ρωμαίο συγγραφέα Κνησωρίνο (3ος αι. μ.Χ.) οι πρώτοι που στήριξαν το ημερολόγιό τους στο σεληνιακό μήνα ήταν οι Αρκάδες. Οι περισσότερες ελληνικές πόλεις υιοθέτησαν το σεληνιακό ημερολόγιο. Ωστόσο στην αρχαία Ελλάδα δεν υπήρχε κοινό ημερολόγιο, ούτε κοινά ονόματα για τους μήνες.
Το αττικό ημερολόγιο
Το αττικό ή αθηναϊκό ημερολόγιο χώριζε το έτος σε 12 σεληνιακούς μήνες. Κάθε μήνας όμως ήταν μικρότερος από σήμερα, καθώς διαρκούσε περίπου 29,5 μέρες. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα το έτος να διαρκεί περίπου 11 μέρες λιγότερο. Λύση σε αυτό το πρόβλημα δόθηκε με την προσθήκη ενός επιπλέον, εμβόλιμου μήνα, κάθε δύο ή τρία χρόνια.
Οι 12 μήνες στο αττικό ημερολόγιο
Τα ονόματα των μηνών προέκυψαν από τις βασικές εορτές που τελούνταν κάθε μήνα. Οι 12 μήνες του αττικού ημερολογίου ήταν: Εκατομβαίων, Μεταγειτνιών, Βοηδρομιών, Πυανεψιών, Μαιμακτηριών, Ποσειδεών, Γαμηλιών, Ανθεστηριών, Ελαφηβολιών, Μουνιχιών, Θαργηλιών, Σκιροφοριών. Κάθε μήνας άρχιζε τη Νέα Σελήνη, συνεπώς δεν υπάρχουν σταθερές, ακριβείς ημερομηνίες για κάθε μήνα. Η πρώτη του μηνός ονομαζόταν «Νουνημία».
Μήνες: ονόματα και γιορτές
Εκατομβαιών: Ο πρώτος μήνας του αττικού ημερολογίου, αμέσως μετά το θερινό ηλιοστάσιο (μέσα Ιουλίου-μέσα Αυγούστου). Μήνας αφιερωμένος στον Απόλλωνα, είχε πάρει το όνομά του από τα Εκατόμβαια, γιορτή κατά την οποία γίνονταν πλούσιες θυσίες (εκατόμβη=θυσία 100 βοδιών). Είναι, επίσης, ο μήνας που εορταζόταν η λαμπρότερη αθηναϊκή γιορτή, τα Παναθήναια. Τη 16η ημέρα του Εκατομβαίωνα εορτάζονταν τα Συνοίκια, γιορτή προς τιμήν της πολιούχου Αθηνάς. Σύμφωνα με την παράδοση η γιορτή αυτή καθιερώθηκε από το Θησέα σε ανάμνηση της ένωσης των 11 χωριών και κωμοπόλεων και τη δημιουργία της Αθήνας.
Μεταγειτνιών (μέσα Αυγούστου -μέσα Σεπτεμβρίου): Ο δεύτερος μήνας του αττικού ημερολογίου αφιερωμένος στον Μεταγείτνιο Απόλλωνα.. Η μεγαλύτερη γιορτή του μήνα ήταν τα Μεταγείτνια που εορτάζονταν την έβδομη ημέρα του μήνα.
Βοηδρομιών (μέσα Σεπτεμβρίου-μέσα Οκτωβρίου): Άλλος ένας μήνας αφιερωμένος στον Απόλλωνα, με τα Βοηδρόμια να εορτάζονταν την 7η ημέρα. Το μήνα αυτό, και συγκεκριμένα τη 15η μέρα ξεκινούσαν και τα διάσημα Ελευσίνια Μυστήρια που διαρκούσαν εννιά μέρες. Το μήνα αυτό τιμούσαν, επίσης, την επέτειο της μάχης του Μαραθώνα.
Πυανεψιών: Ο τέταρτος μήνας του αττικού ημερολογίου με το παράξενο όνομα διαρκούσε από τα μέσα Οκτωβρίου έως τα μέσα του Νοεμβρίου. Σύμφωνα με την παράδοση, ο Θησέας στο δρόμο για την Κρήτη σταμάτησε στη Δήλο, προσφέροντας θυσία στον Απόλλωνα. Υποσχέθηκε ότι αν κατάφερνε να σκοτώσει τον Μινώταυρο, στην επιστροφή θα πρόσφερε στο θεό κλαδιά ελιάς. Επιστρέφοντας στην πατρίδα του, ο Θησέας εκπλήρωσε την υπόσχεσή του, η ανάμνηση της οποίας έμελλε να γίνει μια ακόμη γιορτή, τα Πυανέψια. Η ετυμολογία του ονόματος (Πυανεψιών= πύανος + ἕψω → βράζω κουκιά) σχετίζεται με την κατανάλωση πυάνων (κουκιών) κατά την ομώνυμη γιορτή. Επίσης, κατά τη διάρκεια της γιορτής παιδιά συνήθιζαν να γυρνούν από σε σπίτι σε σπίτι κρατώντας ένα κλαδί ελιάς και τραγουδώντας ένα τραγούδι-ευχή ενάντια στις ασθένειες των καρπών. Τα κάλαντα των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς απηχούν το έθιμο αυτό.
Μαιμακτηριών (μέσα Νοεμβρίου-μέσα Δεκεμβρίου): Αφιερωμένος στον πατέρα των θεών και των ανθρώπων ήταν ο πέμπτος μήνας του αττικού ημερολογίου. Δύο γιορτές προς τιμήν του Δία ήταν τα Μαιμακτήρια και τα Πομπαία. Η πρώτη γιορτή ήταν μια επίκληση για ήπιο χειμώνα, ενώ τα Πομπαία πήραν το όνομά τους από την πομπή προς τιμήν του Μειλίχιου Δία, όπου οι πιστοί παρακαλούσαν για μια καλή σοδειά.
Ποσειδεών (μέσα Δεκεμβρίου-μέσα Ιανουαρίου): Όπως φαίνεται και από το όνομά του, ο έκτος μήνας στο αττικό ημερολόγιο ήταν αφιερωμένος στο θεό Ποσειδώνα. Σε άλλες ελληνικές πόλεις ο Ποσειδεών ήταν ο τελευταίος μήνας, όχι όμως στην Αθήνα. Το μήνα αυτό γιορτάζονταν, επίσης, τα Μικρά ή κατ’ αγρούς Διονύσια, γιορτή προς τιμήν του θεού Διονύσου. Οι Αθηναίοι είχαν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν θεατρικά έργα σε επανάληψη. Η τελευταία μέρα του μήνα, με τη μεγαλύτερη νύχτα του χρόνου, ήταν αφιερωμένη στις θεές Νύχτα και Δίκη.
Γαμηλιών: Ο έβδομος μήνας στο αττικό ημερολόγιο ήταν αφιερωμένος στο Δία και τη συμβία του Ήρα. Διαρκούσε από τα μέσα Ιανουαρίου έως τα μέσα Φεβρουαρίου. Στα Γαμήλια εορτάζονταν ο ιερός γάμος των δύο θεών, ενώ πολλοί Αθηναίοι παντρεύονταν το μήνα αυτό. Διάσημη γιορτή, επίσης, ήταν τα Λήναια, προς τιμήν του Διονύσου. Στα Λήναια γίνονται δραματικοί και κωμικοί αγώνες με έργα που παρουσιάζονταν πρώτη φορά στους θεατές.
Ανθεστηριών (μέσα Φεβρουαρίου-μέσα Μαρτίου): Μήνας αφιερωμένος στο θεό Διόνυσο, πήρε το όνομά του από την σπουδαία γιορτή των Ανθεστηρίων. Γιορτή τριήμερη με την οποία οι Αθηναίοι καλωσόριζαν την άνοιξη και δοκίμαζαν το νέο κρασί της χρονιάς. Αργότερα στους εορτασμούς προστέθηκαν δραματικοί αγώνες.
Ελαφηβολιών (μέσα Μαρτίου-μέσα Απριλίου): Τα Ελαφηβόλια, γιορτή προς τιμήν της θεάς Άρτεμης, κατά την οποία θυσιάζονταν ελάφια προς τιμήν της, έδωσαν το όνομα σε αυτόν τον μήνα. Τον Ελαφηβολιώνα τελούνταν και τα Μεγάλα ή εν άστει Διονύσια, λαμπρή γιορτή προς τιμήν του Διονύσου. Υπεύθυνος για τους εορτασμούς ήταν ο Επώνυμος άρχοντας, ενώ κατά τη διάρκεια αυτής της γιορτής γίνονταν δραματικοί αγώνες.
Μουνυχιών ή Μουνιχιών (μέσα Απριλίου-μέσα Μαΐου): Τη 16η μέρα του μήνα γινόταν η γιορτή των Μουνιχίων, προς τιμήν της θεάς Άρτεμης. Οι Αθηναίοι πίστευαν πως η θεά με τη μορφή της Σελήνης φώτισε τη νίκη των Ελλήνων έναντι των Περσών στη ναυμαχία της Σαλαμίνας.
Θαργηλιών (μέσα Μαίου-μέσα Ιουνίου): Τα Θαργήλια εορτάζονταν την 7η ημέρα του μήνα, τη θεωρούμενη γενέθλια ημέρα του θεού Απόλλωνα. Στη διάρκεια του Θαργηλίωνα τιμούσαν επίσης τη θρακική θεά Βενδίδα, η οποία συνδεόταν με την Άρτεμη.
Σκιροφοριών (μέσα Ιουνίου-μέσα Ιουλίου): Ο τελευταίος μήνας του αττικού ημερολογίου. Οφείλει την ονομασία του στα Σκιροφόρια, γιορτή προς τιμήν της θεάς Αθηνάς. Τη 12η μέρα μια πομπή μετέφερε από τον Παρθενώνα ως το προάστειο Σκίρον το μεγάλο λευκό σκιάδιον (σκίρον) της Αθηνάς. Επρόκειτο για ένα λευκό ύφασμα, σαν ομπρέλα,για την προστασία από τον ήλιο. Συμβόλιζε την προστασία της πόλης και των αθηναϊκών αγρών από τον καλοκαιρινό καύσωνα.
«Βίος ἀνεόρταστος, μακρά ὁδός ἀπανδόκευτος» έλεγαν οι αρχαίοι Έλληνες. Και οι Αθηναίοι φαίνεται πως είχαν φροντίσει κάθε μήνας να προσφέρει στους πολίτες εκείνες τις ανάσες ξεκούρασης, τις απαραίτητες για να αντέξουν τις δυσκολίες της ζωής.
Οι διάφορες ελληνικές πόλεις-κράτη χρησιμοποιούσαν διαφορετικά χρονολογικά συστήματα -συνήθεια που δυσκολεύει το έργο των ιστορικών- αλλά και διαφορετικά ονόματα μηνών.Κατά τον Ρωμαίο συγγραφέα Κνησωρίνο (3ος αι. μ.Χ.) οι πρώτοι που στήριξαν το ημερολόγιό τους στο σεληνιακό μήνα ήταν οι Αρκάδες. Οι περισσότερες ελληνικές πόλεις υιοθέτησαν το σεληνιακό ημερολόγιο. Ωστόσο στην αρχαία Ελλάδα δεν υπήρχε κοινό ημερολόγιο, ούτε κοινά ονόματα για τους μήνες.
Το αττικό ή αθηναϊκό ημερολόγιο χώριζε το έτος σε 12 σεληνιακούς μήνες. Κάθε μήνας όμως ήταν μικρότερος από σήμερα, καθώς διαρκούσε περίπου 29,5 μέρες. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα το έτος να διαρκεί περίπου 11 μέρες λιγότερο. Λύση σε αυτό το πρόβλημα δόθηκε με την προσθήκη ενός επιπλέον, εμβόλιμου μήνα, κάθε δύο ή τρία χρόνια.
Τα ονόματα των μηνών προέκυψαν από τις βασικές εορτές που τελούνταν κάθε μήνα. Οι 12 μήνες του αττικού ημερολογίου ήταν: Εκατομβαίων, Μεταγειτνιών, Βοηδρομιών, Πυανεψιών, Μαιμακτηριών, Ποσειδεών, Γαμηλιών, Ανθεστηριών, Ελαφηβολιών, Μουνιχιών, Θαργηλιών, Σκιροφοριών. Κάθε μήνας άρχιζε τη Νέα Σελήνη, συνεπώς δεν υπάρχουν σταθερές, ακριβείς ημερομηνίες για κάθε μήνα. Η πρώτη του μηνός ονομαζόταν «Νουνημία».
Εκατομβαιών: Ο πρώτος μήνας του αττικού ημερολογίου, αμέσως μετά το θερινό ηλιοστάσιο (μέσα Ιουλίου-μέσα Αυγούστου). Μήνας αφιερωμένος στον Απόλλωνα, είχε πάρει το όνομά του από τα Εκατόμβαια, γιορτή κατά την οποία γίνονταν πλούσιες θυσίες (εκατόμβη=θυσία 100 βοδιών). Είναι, επίσης, ο μήνας που εορταζόταν η λαμπρότερη αθηναϊκή γιορτή, τα Παναθήναια. Τη 16η ημέρα του Εκατομβαίωνα εορτάζονταν τα Συνοίκια, γιορτή προς τιμήν της πολιούχου Αθηνάς. Σύμφωνα με την παράδοση η γιορτή αυτή καθιερώθηκε από το Θησέα σε ανάμνηση της ένωσης των 11 χωριών και κωμοπόλεων και τη δημιουργία της Αθήνας.
Μεταγειτνιών (μέσα Αυγούστου -μέσα Σεπτεμβρίου): Ο δεύτερος μήνας του αττικού ημερολογίου αφιερωμένος στον Μεταγείτνιο Απόλλωνα.. Η μεγαλύτερη γιορτή του μήνα ήταν τα Μεταγείτνια που εορτάζονταν την έβδομη ημέρα του μήνα.
Βοηδρομιών (μέσα Σεπτεμβρίου-μέσα Οκτωβρίου): Άλλος ένας μήνας αφιερωμένος στον Απόλλωνα, με τα Βοηδρόμια να εορτάζονταν την 7η ημέρα. Το μήνα αυτό, και συγκεκριμένα τη 15η μέρα ξεκινούσαν και τα διάσημα Ελευσίνια Μυστήρια που διαρκούσαν εννιά μέρες. Το μήνα αυτό τιμούσαν, επίσης, την επέτειο της μάχης του Μαραθώνα.
Πυανεψιών: Ο τέταρτος μήνας του αττικού ημερολογίου με το παράξενο όνομα διαρκούσε από τα μέσα Οκτωβρίου έως τα μέσα του Νοεμβρίου. Σύμφωνα με την παράδοση, ο Θησέας στο δρόμο για την Κρήτη σταμάτησε στη Δήλο, προσφέροντας θυσία στον Απόλλωνα. Υποσχέθηκε ότι αν κατάφερνε να σκοτώσει τον Μινώταυρο, στην επιστροφή θα πρόσφερε στο θεό κλαδιά ελιάς. Επιστρέφοντας στην πατρίδα του, ο Θησέας εκπλήρωσε την υπόσχεσή του, η ανάμνηση της οποίας έμελλε να γίνει μια ακόμη γιορτή, τα Πυανέψια. Η ετυμολογία του ονόματος (Πυανεψιών= πύανος + ἕψω → βράζω κουκιά) σχετίζεται με την κατανάλωση πυάνων (κουκιών) κατά την ομώνυμη γιορτή. Επίσης, κατά τη διάρκεια της γιορτής παιδιά συνήθιζαν να γυρνούν από σε σπίτι σε σπίτι κρατώντας ένα κλαδί ελιάς και τραγουδώντας ένα τραγούδι-ευχή ενάντια στις ασθένειες των καρπών. Τα κάλαντα των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς απηχούν το έθιμο αυτό.
Μαιμακτηριών (μέσα Νοεμβρίου-μέσα Δεκεμβρίου): Αφιερωμένος στον πατέρα των θεών και των ανθρώπων ήταν ο πέμπτος μήνας του αττικού ημερολογίου. Δύο γιορτές προς τιμήν του Δία ήταν τα Μαιμακτήρια και τα Πομπαία. Η πρώτη γιορτή ήταν μια επίκληση για ήπιο χειμώνα, ενώ τα Πομπαία πήραν το όνομά τους από την πομπή προς τιμήν του Μειλίχιου Δία, όπου οι πιστοί παρακαλούσαν για μια καλή σοδειά.
Ποσειδεών (μέσα Δεκεμβρίου-μέσα Ιανουαρίου): Όπως φαίνεται και από το όνομά του, ο έκτος μήνας στο αττικό ημερολόγιο ήταν αφιερωμένος στο θεό Ποσειδώνα. Σε άλλες ελληνικές πόλεις ο Ποσειδεών ήταν ο τελευταίος μήνας, όχι όμως στην Αθήνα. Το μήνα αυτό γιορτάζονταν, επίσης, τα Μικρά ή κατ’ αγρούς Διονύσια, γιορτή προς τιμήν του θεού Διονύσου. Οι Αθηναίοι είχαν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν θεατρικά έργα σε επανάληψη. Η τελευταία μέρα του μήνα, με τη μεγαλύτερη νύχτα του χρόνου, ήταν αφιερωμένη στις θεές Νύχτα και Δίκη.
Γαμηλιών: Ο έβδομος μήνας στο αττικό ημερολόγιο ήταν αφιερωμένος στο Δία και τη συμβία του Ήρα. Διαρκούσε από τα μέσα Ιανουαρίου έως τα μέσα Φεβρουαρίου. Στα Γαμήλια εορτάζονταν ο ιερός γάμος των δύο θεών, ενώ πολλοί Αθηναίοι παντρεύονταν το μήνα αυτό. Διάσημη γιορτή, επίσης, ήταν τα Λήναια, προς τιμήν του Διονύσου. Στα Λήναια γίνονται δραματικοί και κωμικοί αγώνες με έργα που παρουσιάζονταν πρώτη φορά στους θεατές.
Ανθεστηριών (μέσα Φεβρουαρίου-μέσα Μαρτίου): Μήνας αφιερωμένος στο θεό Διόνυσο, πήρε το όνομά του από την σπουδαία γιορτή των Ανθεστηρίων. Γιορτή τριήμερη με την οποία οι Αθηναίοι καλωσόριζαν την άνοιξη και δοκίμαζαν το νέο κρασί της χρονιάς. Αργότερα στους εορτασμούς προστέθηκαν δραματικοί αγώνες.
Ελαφηβολιών (μέσα Μαρτίου-μέσα Απριλίου): Τα Ελαφηβόλια, γιορτή προς τιμήν της θεάς Άρτεμης, κατά την οποία θυσιάζονταν ελάφια προς τιμήν της, έδωσαν το όνομα σε αυτόν τον μήνα. Τον Ελαφηβολιώνα τελούνταν και τα Μεγάλα ή εν άστει Διονύσια, λαμπρή γιορτή προς τιμήν του Διονύσου. Υπεύθυνος για τους εορτασμούς ήταν ο Επώνυμος άρχοντας, ενώ κατά τη διάρκεια αυτής της γιορτής γίνονταν δραματικοί αγώνες.
Μουνυχιών ή Μουνιχιών (μέσα Απριλίου-μέσα Μαΐου): Τη 16η μέρα του μήνα γινόταν η γιορτή των Μουνιχίων, προς τιμήν της θεάς Άρτεμης. Οι Αθηναίοι πίστευαν πως η θεά με τη μορφή της Σελήνης φώτισε τη νίκη των Ελλήνων έναντι των Περσών στη ναυμαχία της Σαλαμίνας.
Θαργηλιών (μέσα Μαίου-μέσα Ιουνίου): Τα Θαργήλια εορτάζονταν την 7η ημέρα του μήνα, τη θεωρούμενη γενέθλια ημέρα του θεού Απόλλωνα. Στη διάρκεια του Θαργηλίωνα τιμούσαν επίσης τη θρακική θεά Βενδίδα, η οποία συνδεόταν με την Άρτεμη.
Σκιροφοριών (μέσα Ιουνίου-μέσα Ιουλίου): Ο τελευταίος μήνας του αττικού ημερολογίου. Οφείλει την ονομασία του στα Σκιροφόρια, γιορτή προς τιμήν της θεάς Αθηνάς. Τη 12η μέρα μια πομπή μετέφερε από τον Παρθενώνα ως το προάστειο Σκίρον το μεγάλο λευκό σκιάδιον (σκίρον) της Αθηνάς. Επρόκειτο για ένα λευκό ύφασμα, σαν ομπρέλα,για την προστασία από τον ήλιο. Συμβόλιζε την προστασία της πόλης και των αθηναϊκών αγρών από τον καλοκαιρινό καύσωνα.
«Βίος ἀνεόρταστος, μακρά ὁδός ἀπανδόκευτος» έλεγαν οι αρχαίοι Έλληνες. Και οι Αθηναίοι φαίνεται πως είχαν φροντίσει κάθε μήνας να προσφέρει στους πολίτες εκείνες τις ανάσες ξεκούρασης, τις απαραίτητες για να αντέξουν τις δυσκολίες της ζωής.
Εύη Σαμαρά
maxmag
Απλά μας ενδιαφέρει να ακούγονται όλες οι απόψεις χωρίς λογοκρισία.
Τα Μπουλούκια
Η παρούσα αρθρογραφία έχει καθαρά ενημερωτικό χαρακτήρα. Ο αναγνώστης οφείλει να διασταυρώνει τις πληροφορίες για θέματα που τον ενδιαφέρουν. Τα κείμενα βασίζονται σε υλικό από Ελληνικές και ξενόγλωσσες δημοσιεύσεις, οι οποίες αναφέρονται στο μέτρο του δυνατού. Τα συκοφαντικά ή υβριστικά σχόλια θα διαγράφονται χωρίς προειδοποίηση.