Έκανε τη μισή Ελλάδα να διαβάζει και την άλλη μισή να τον ζηλεύει.
Έγραφε μυθιστορήματα για να ζήσει. Δημιούργησε γενιές αναγνωστών, ενέπνευσε τον Καβάφη, στήριξε τον λαϊκό αναγνώστη και έζησε αποκλειστικά από την πένα του.
Γεννήθηκε το 1867 στην Κωνσταντινούπολη, αλλά έμελλε να γίνει η πιο χαρακτηριστική φωνή της Ζακύνθου στα ελληνικά γράμματα. Ο Γρηγόριος Ξενόπουλος ήταν από εκείνα τα παιδιά που έδειχναν από πολύ νωρίς τι θα γίνουν. Έγραψε το πρώτο του διήγημα στα 16 του και μέχρι τα 20 είχε ήδη ξεκινήσει να δημοσιεύει βιβλία. Δεν ήταν πλούσιος, δεν είχε δίκτυα ή προστασία· είχε όμως μία εμμονική σχέση με το χαρτί, που έγινε τελικά το εισιτήριό του για να ζήσει.
Αν και γράφτηκε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών για να σπουδάσει Φυσικομαθηματικά, οι διαλέξεις δεν του άνοιγαν ορίζοντες όπως τα τετράδια του. Η λογοτεχνία δεν ήταν πάθος, ήταν εργαλείο επιβίωσης. Δεν είχε άλλη πηγή εισοδήματος, δεν περίμενε επιχορηγήσεις, ούτε διακρίσεις. Έγραφε γιατί έπρεπε. Και έγραφε πολύ. Τόσο πολύ, που κάποτε σχολίασε με χιούμορ πως δεν θυμόταν όλα του τα έργα.
Μέχρι το τέλος της ζωής του το 1951 είχε δημοσιεύσει πάνω από 80 μυθιστορήματα, δεκάδες διηγήματα, θεατρικά έργα, παιδικά βιβλία και κριτικά κείμενα. Πρωτοεμφανίστηκε στα γράμματα το 1888, απέτυχε, επανήλθε με ζακυνθινές ιστορίες, και κατέκτησε τελικά το αθηναϊκό κοινό με τον «Κόκκινο Βράχο» και τη «Λάουρα». Η συγγραφή γινόταν ασταμάτητα, σε εφημερίδες, σε περιοδικά, σε συνέχειες, σε ό,τι έντυπο μπορούσε να τον συντηρήσει.
Υπήρξε ο πιο αναγνωρίσιμος συντάκτης στο περιοδικό «Η Διάπλασις των Παίδων» και αρχισυντάκτης του για μισό αιώνα. Υπέγραφε πάντα ως «Φαίδων» και κατάφερε να δημιουργήσει μια ψευδαίσθηση αληθινού προσώπου που επικοινωνούσε με τους μικρούς αναγνώστες κάθε εβδομάδα. Κανείς δεν είχε ξαναμιλήσει έτσι σε παιδιά στην Ελλάδα.
Ίδρυσε τη «Νέα Εστία» το 1927, ένα από τα μακροβιότερα λογοτεχνικά περιοδικά της χώρας, και ήταν ο πρώτος πρόεδρος της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών. Μαζί με τον Παλαμά, τον Σικελιανό και τον Καζαντζάκη, προσπάθησαν να οργανώσουν την πνευματική παραγωγή με τρόπο που να αφήνει αποτύπωμα στο μέλλον. Και το άφησαν.
Ο Ξενόπουλος ήταν ο άνθρωπος που έγραψε για τα μεσαία και τα φτωχά στρώματα πριν γίνει της μόδας. Που κατέγραφε τα πάθη, τις ταξικές συγκρούσεις και τα απαγορευμένα ειδύλλια, πολύ πριν η ελληνική πεζογραφία στραφεί προς αυτά. Εισήγαγε το «αστικό μυθιστόρημα» και επηρέασε μια ολόκληρη γενιά με τη γραφή του. Είτε διαδραματιζόταν σε φοιτητικά δωμάτια της Αθήνας είτε σε σαλονάκια της Ζακύνθου, η ιστορία του μιλούσε για τον κόσμο έξω από τις σελίδες.
Κριτικοί τον κατηγόρησαν για ελαφρότητα, για παραχωρήσεις στο κοινό γούστο. Ο ίδιος δεν αρνήθηκε την παραγωγικότητά του, αλλά ήξερε πως για να διαμορφώσεις αναγνώστη πρέπει πρώτα να τον τραβήξεις κοντά σου. Κι εκείνος το έκανε: με αφηγηματική δεινότητα, σφιχτή πλοκή και σκηνές που έσκαβαν ψυχές χωρίς να το φωνάζουν.
Δεν δίδαξε απλώς λογοτεχνία. Δίδαξε τον λαό να διαβάζει. Να ζητά μυθιστόρημα στο περίπτερο, να περιμένει την επόμενη συνέχεια στην εφημερίδα, να καταλαβαίνει πως η φαντασία είναι καταφύγιο και όχι πολυτέλεια.
Ακόμα και ο Καβάφης οφείλει σε εκείνον το πρώτο του πέρασμα στην Αθηναϊκή κοινότητα. Ήταν ο Ξενόπουλος που έγραψε γι’ αυτόν το 1903 στα Παναθήναια, όταν σχεδόν κανείς δεν τον ήξερε. Ήταν ο πρώτος που τον αναγνώρισε και τον παρουσίασε ως έναν πρωτοποριακό ποιητή που αξίζει να διαβαστεί.
Στην Κατοχή συνεργάστηκε με την ιταλική εφημερίδα Κουαδρίβιο, γεγονός που προκάλεσε συζητήσεις. Αλλά δεν άφησε ποτέ το γράψιμο. Ούτε για μία μέρα. Μέχρι τον θάνατό του, έγραφε με την ίδια ανάγκη με την οποία ξεκίνησε: για να ζήσει. Πέθανε το 1951 και κηδεύτηκε δημοσία δαπάνη. Το σπίτι του στη Ζάκυνθο έγινε μουσείο και παιδική βιβλιοθήκη.
Σήμερα, μπορεί κανείς να διαφωνεί με το ύφος ή τις απόψεις του, αλλά κανείς δεν αμφισβητεί την απήχησή του. Ο Γρηγόριος Ξενόπουλος ήταν ένας ζωντανός εκδοτικός οίκος μόνος του. Και το σπουδαιότερο: δίδαξε στους Έλληνες το πιο πολύτιμο μάθημα — ότι η λογοτεχνία δεν είναι για λίγους, αλλά για όλους.
Γεννήθηκε το 1867 στην Κωνσταντινούπολη, αλλά έμελλε να γίνει η πιο χαρακτηριστική φωνή της Ζακύνθου στα ελληνικά γράμματα. Ο Γρηγόριος Ξενόπουλος ήταν από εκείνα τα παιδιά που έδειχναν από πολύ νωρίς τι θα γίνουν. Έγραψε το πρώτο του διήγημα στα 16 του και μέχρι τα 20 είχε ήδη ξεκινήσει να δημοσιεύει βιβλία. Δεν ήταν πλούσιος, δεν είχε δίκτυα ή προστασία· είχε όμως μία εμμονική σχέση με το χαρτί, που έγινε τελικά το εισιτήριό του για να ζήσει.
Αν και γράφτηκε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών για να σπουδάσει Φυσικομαθηματικά, οι διαλέξεις δεν του άνοιγαν ορίζοντες όπως τα τετράδια του. Η λογοτεχνία δεν ήταν πάθος, ήταν εργαλείο επιβίωσης. Δεν είχε άλλη πηγή εισοδήματος, δεν περίμενε επιχορηγήσεις, ούτε διακρίσεις. Έγραφε γιατί έπρεπε. Και έγραφε πολύ. Τόσο πολύ, που κάποτε σχολίασε με χιούμορ πως δεν θυμόταν όλα του τα έργα.
Μέχρι το τέλος της ζωής του το 1951 είχε δημοσιεύσει πάνω από 80 μυθιστορήματα, δεκάδες διηγήματα, θεατρικά έργα, παιδικά βιβλία και κριτικά κείμενα. Πρωτοεμφανίστηκε στα γράμματα το 1888, απέτυχε, επανήλθε με ζακυνθινές ιστορίες, και κατέκτησε τελικά το αθηναϊκό κοινό με τον «Κόκκινο Βράχο» και τη «Λάουρα». Η συγγραφή γινόταν ασταμάτητα, σε εφημερίδες, σε περιοδικά, σε συνέχειες, σε ό,τι έντυπο μπορούσε να τον συντηρήσει.
Υπήρξε ο πιο αναγνωρίσιμος συντάκτης στο περιοδικό «Η Διάπλασις των Παίδων» και αρχισυντάκτης του για μισό αιώνα. Υπέγραφε πάντα ως «Φαίδων» και κατάφερε να δημιουργήσει μια ψευδαίσθηση αληθινού προσώπου που επικοινωνούσε με τους μικρούς αναγνώστες κάθε εβδομάδα. Κανείς δεν είχε ξαναμιλήσει έτσι σε παιδιά στην Ελλάδα.
Ίδρυσε τη «Νέα Εστία» το 1927, ένα από τα μακροβιότερα λογοτεχνικά περιοδικά της χώρας, και ήταν ο πρώτος πρόεδρος της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών. Μαζί με τον Παλαμά, τον Σικελιανό και τον Καζαντζάκη, προσπάθησαν να οργανώσουν την πνευματική παραγωγή με τρόπο που να αφήνει αποτύπωμα στο μέλλον. Και το άφησαν.
Ο Ξενόπουλος ήταν ο άνθρωπος που έγραψε για τα μεσαία και τα φτωχά στρώματα πριν γίνει της μόδας. Που κατέγραφε τα πάθη, τις ταξικές συγκρούσεις και τα απαγορευμένα ειδύλλια, πολύ πριν η ελληνική πεζογραφία στραφεί προς αυτά. Εισήγαγε το «αστικό μυθιστόρημα» και επηρέασε μια ολόκληρη γενιά με τη γραφή του. Είτε διαδραματιζόταν σε φοιτητικά δωμάτια της Αθήνας είτε σε σαλονάκια της Ζακύνθου, η ιστορία του μιλούσε για τον κόσμο έξω από τις σελίδες.
Κριτικοί τον κατηγόρησαν για ελαφρότητα, για παραχωρήσεις στο κοινό γούστο. Ο ίδιος δεν αρνήθηκε την παραγωγικότητά του, αλλά ήξερε πως για να διαμορφώσεις αναγνώστη πρέπει πρώτα να τον τραβήξεις κοντά σου. Κι εκείνος το έκανε: με αφηγηματική δεινότητα, σφιχτή πλοκή και σκηνές που έσκαβαν ψυχές χωρίς να το φωνάζουν.
Δεν δίδαξε απλώς λογοτεχνία. Δίδαξε τον λαό να διαβάζει. Να ζητά μυθιστόρημα στο περίπτερο, να περιμένει την επόμενη συνέχεια στην εφημερίδα, να καταλαβαίνει πως η φαντασία είναι καταφύγιο και όχι πολυτέλεια.
Ακόμα και ο Καβάφης οφείλει σε εκείνον το πρώτο του πέρασμα στην Αθηναϊκή κοινότητα. Ήταν ο Ξενόπουλος που έγραψε γι’ αυτόν το 1903 στα Παναθήναια, όταν σχεδόν κανείς δεν τον ήξερε. Ήταν ο πρώτος που τον αναγνώρισε και τον παρουσίασε ως έναν πρωτοποριακό ποιητή που αξίζει να διαβαστεί.
Στην Κατοχή συνεργάστηκε με την ιταλική εφημερίδα Κουαδρίβιο, γεγονός που προκάλεσε συζητήσεις. Αλλά δεν άφησε ποτέ το γράψιμο. Ούτε για μία μέρα. Μέχρι τον θάνατό του, έγραφε με την ίδια ανάγκη με την οποία ξεκίνησε: για να ζήσει. Πέθανε το 1951 και κηδεύτηκε δημοσία δαπάνη. Το σπίτι του στη Ζάκυνθο έγινε μουσείο και παιδική βιβλιοθήκη.
Σήμερα, μπορεί κανείς να διαφωνεί με το ύφος ή τις απόψεις του, αλλά κανείς δεν αμφισβητεί την απήχησή του. Ο Γρηγόριος Ξενόπουλος ήταν ένας ζωντανός εκδοτικός οίκος μόνος του. Και το σπουδαιότερο: δίδαξε στους Έλληνες το πιο πολύτιμο μάθημα — ότι η λογοτεχνία δεν είναι για λίγους, αλλά για όλους.
Γρηγόρης Κεντητός
sportime
Απλά μας ενδιαφέρει να ακούγονται όλες οι απόψεις χωρίς λογοκρισία.
Τα Μπουλούκια
Η παρούσα αρθρογραφία έχει καθαρά ενημερωτικό χαρακτήρα. Ο αναγνώστης οφείλει να διασταυρώνει τις πληροφορίες για θέματα που τον ενδιαφέρουν. Τα κείμενα βασίζονται σε υλικό από Ελληνικές και ξενόγλωσσες δημοσιεύσεις, οι οποίες αναφέρονται στο μέτρο του δυνατού. Τα συκοφαντικά ή υβριστικά σχόλια θα διαγράφονται χωρίς προειδοποίηση.