Οι αρχαίοι Έλληνες όχι μόνο δεν είχαν τόνους, αλλά έγραφαν με κεφαλαία γράμματα.
Φέτος συμπληρώνονται 40 χρόνια από τότε που καταργήθηκε το πολυτονικό σύστημα. Τι είναι όμως το πολυτονικό σύστημα και πότε καταργήθηκε;
Τι είναι το πολυτονικό σύστημα;
Η ελληνική γλώσσα πλέον διαθέτει ένα τονικό σημάδι, την οξεία. Στο πολυτονικό σύστημα υπάρχουν τρία τονικά σημεία: η οξεία (΄), η βαρεία (`) και η περισπωμένη (∼). Οι λέξεις που αρχίζουν από φωνήεν, δίφθογγο ή -ρ- παίρνουν πνεύμα. Τα πνεύματα είναι δύο: η ψιλή (’) και η δασεία (‘). Στην αρχαία ελληνική σημειώνεται επίσης η υπογεγραμμένη, η οποία μπαίνει κάτω από ορισμένα φωνήεντα, όπως: ῳ,ᾳ,ῃ. Είναι συνήθως χαρακτηριστικό της δοτικής -πτώση σήμερα κατηργημένη- της υποτακτικής κ.ά.
Οι αρχαίοι Έλληνες, οι τόνοι και τα πνεύματα
Αντίθετα με την ευρέως διαδεδομένη άποψη, το πολυτονικό σύστημα δεν είναι τόσο παλιό όσο η ελληνική γλώσσα. Οι αρχαίοι Έλληνες όχι μόνο δεν είχαν τόνους, αλλά έγραφαν με κεφαλαία γράμματα. Δεν υπήρχαν επίσης κενά μεταξύ των λέξεων και σημεία στίξης.
Πότε εμφανίστηκε το πολυτονικό σύστημα;
Η ανάγκη υιοθέτησης τόνων γεννήθηκε στα ελληνιστικά χρόνια, όταν ξένοι λαοί άρχισαν να μαθαίνουν την ελληνική. Πέρσες, Αιγύπτιοι, Ιουδαίοι στα εδάφη που είχε κατακτήσει ο Μέγας Αλέξανδρος μάθαιναν ελληνικά, δεν ήξεραν, όμως, πού τονίζονται οι λέξεις. Το 200 π.Χ. ο Αριστοφάνης ο Βυζάντιος επινόησε τα τονικά σημάδια και τα πνεύματα, ώστε να διευκολυνθεί η εκμάθηση της προφοράς της ελληνικής. Στα Βυζαντινά χρόνια καθιερώθηκε η χρήση της μικρογράμματης γραφής (9ος αι. μ.Χ.), οπότε και γενικεύθηκε το σύστημα αυτό των τόνων και των πνευμάτων. Ήδη όμως από τότε δεν είχε πρακτική σημασία. Οι Νεοέλληνες κληρονόμησαν το πολυτονικό σύστημα από τους Βυζαντινούς. Δεν εξυπηρετούσε, όμως, πλέον πρακτικούς σκοπούς, παρά μόνο συναισθηματικούς, συνδέοντας το σύγχρονο Έλληνα με τους ένδοξους προγόνους.
Η απόφαση για την κατάργηση του πολυτονικού συστήματος
Το 1976 καθιερώθηκε η δημοτική γλώσσα σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης και λειτουργίες του κράτους. Υπουργός Παιδείας ήταν ο Γεώργιος Ράλλης με κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας. Όταν το ΠΑΣΟΚ ανέλαβε την εξουσία το 1981, θέλησε να καταργήσει το πολυτονικό σύστημα. Υπουργός Παιδείας ήταν ο Ελευθέριος Βερυβάκης. Το ΠΑΣΟΚ προχώρησε στη σύσταση επιτροπής, σκοπός της οποίας θα ήταν η μελέτη και η εισήγηση της καθιέρωσης του μονοτονικού, ο τρόπος εφαρμογής και οι κανόνες. Μέλη της επιτροπής ήταν οι: Εμμανουήλ Κριαράς, Φάνης Κακριδής, Χρίστος Τσολάκης, Βασίλειος Φόρης, Δημήτρης Τομπαϊδης, Αριστείδης Βουγιούκας, Χρίστος Μιχαλές, Απόστολος Κοτλίτσας, Αλόη Σιδέρη.
Η θυελλώδης συνεδρίαση της Βουλής
Το ημερολόγιο έγραφε 11 Ιανουαρίου 1982, όταν η κυβέρνηση έφερε στη Βουλή προς ψήφιση την τροπολογία σχετικά με την επιβολή του μονοτονικού συστήματος. Η Βουλή συζητούσε νομοσχέδιο για την κατάργηση των εισαγωγικών εξετάσεων από το Γυμνάσια στο Λύκειο. Κοντά στα μεσάνυχτα η κυβέρνηση εισήγαγε προς ψήφιση την καθιέρωση του μονοτονικού, αιφνιδιαστικά, προκαλώντας την αντίδραση του Ευάγγελου Αβέρωφ, προέδρου της Νέας Δημοκρατίας. Με παρέμβασή του ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης, Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, ζήτησε να μετατεθεί η συζήτηση του άρθρου περί μονοτονικού. Η αντιπολίτευση δε διαφωνούσε με την πρόθεση της κυβέρνησης να καταργήσει το πολυτονικό σύστημα, αλλά δυσανασχέτησε με την αιφνιδιαστική παρουσίαση προς ψήφιση. Στο ίδιο μήκος κύματος και η Μαρία Δαμανάκη από το ΚΚΕ που ζήτησε να μετατεθεί η ψηφοφορία “επειδή το Σώμα έχει κουραστεί”.
Η τελευταία νύχτα των πνευμάτων
Παρά τις αντιρρήσεις της αντιπολίτευσης ο προεδρεύων Στέφανος Μιχαηλίδης επέμενε ότι η συζήτηση θα συνεχιστεί “έστω κι αν είναι δύο και τρεις μετά μεσάνυχτα”. Σε ένδειξη διαμαρτυρίας οι βουλευτές της Νέας Δημοκρατίας αποχώρησαν από την αίθουσα. Τελικά τα ξημερώματα της 12ης Ιανουαρίου 1982 ψηφίζεται η υιοθέτηση του μονοτονικού συστήματος σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης και τις λειτουργίες του κράτους.
Πλεονεκτήματα του μονοτονικού συστήματος
• Η κατάργηση του πολυτονικού συστήματος δεν επηρεάζει την ελληνική γλώσσα. Τα τονικά σημεία και τα πνεύματα είχαν χάσει προ πολλού την πρακτική τους σημασία. Έτσι, δεν επηρεάζεται ούτε ο προφορικός, ούτε ο γραπτός λόγος.
• Η καθιέρωση του μονοτονικού διευκόλυνε τους μαθητές και τους απλούς ανθρώπους. Πλέον δε χρειαζόταν να απομνημονεύσουν κανόνες τονισμού, ούτε ποιες λέξεις “δασύνονται”.
• Σημαντικά υπήρξαν τα οικονομικά οφέλη από την κατάργηση του πολυτονικού. Εκδοτικοί οίκοι, εφημερίδες, υπηρεσίες του κράτους επωφελήθηκαν. Το κόστος έκδοσης βιβλίων, εφημερίδων, εγγράφων είναι σημαντικά μικρότερο όταν χρησιμοποιείται το μονοτονικό, καθώς χρειάζονται λιγότερα τυπογραφικά στοιχεία.
Κι ένα ποίημα για το πολυτονικό σύστημα …
Μην καταργείτε την υπογεγραμμένη
ιδίως κάτω από το ωμέγα
είναι κρίμα να εκλείψει
η πιο μικρή ασέλγεια
του αλφαβήτου μας
Ντίνος Χριστιανόπουλος, [Μην καταργείτε την υπογεγραμμένη …]
Τι είναι το πολυτονικό σύστημα;
Η ελληνική γλώσσα πλέον διαθέτει ένα τονικό σημάδι, την οξεία. Στο πολυτονικό σύστημα υπάρχουν τρία τονικά σημεία: η οξεία (΄), η βαρεία (`) και η περισπωμένη (∼). Οι λέξεις που αρχίζουν από φωνήεν, δίφθογγο ή -ρ- παίρνουν πνεύμα. Τα πνεύματα είναι δύο: η ψιλή (’) και η δασεία (‘). Στην αρχαία ελληνική σημειώνεται επίσης η υπογεγραμμένη, η οποία μπαίνει κάτω από ορισμένα φωνήεντα, όπως: ῳ,ᾳ,ῃ. Είναι συνήθως χαρακτηριστικό της δοτικής -πτώση σήμερα κατηργημένη- της υποτακτικής κ.ά.
Οι αρχαίοι Έλληνες, οι τόνοι και τα πνεύματα
Αντίθετα με την ευρέως διαδεδομένη άποψη, το πολυτονικό σύστημα δεν είναι τόσο παλιό όσο η ελληνική γλώσσα. Οι αρχαίοι Έλληνες όχι μόνο δεν είχαν τόνους, αλλά έγραφαν με κεφαλαία γράμματα. Δεν υπήρχαν επίσης κενά μεταξύ των λέξεων και σημεία στίξης.
Πότε εμφανίστηκε το πολυτονικό σύστημα;
Η ανάγκη υιοθέτησης τόνων γεννήθηκε στα ελληνιστικά χρόνια, όταν ξένοι λαοί άρχισαν να μαθαίνουν την ελληνική. Πέρσες, Αιγύπτιοι, Ιουδαίοι στα εδάφη που είχε κατακτήσει ο Μέγας Αλέξανδρος μάθαιναν ελληνικά, δεν ήξεραν, όμως, πού τονίζονται οι λέξεις. Το 200 π.Χ. ο Αριστοφάνης ο Βυζάντιος επινόησε τα τονικά σημάδια και τα πνεύματα, ώστε να διευκολυνθεί η εκμάθηση της προφοράς της ελληνικής. Στα Βυζαντινά χρόνια καθιερώθηκε η χρήση της μικρογράμματης γραφής (9ος αι. μ.Χ.), οπότε και γενικεύθηκε το σύστημα αυτό των τόνων και των πνευμάτων. Ήδη όμως από τότε δεν είχε πρακτική σημασία. Οι Νεοέλληνες κληρονόμησαν το πολυτονικό σύστημα από τους Βυζαντινούς. Δεν εξυπηρετούσε, όμως, πλέον πρακτικούς σκοπούς, παρά μόνο συναισθηματικούς, συνδέοντας το σύγχρονο Έλληνα με τους ένδοξους προγόνους.
Η απόφαση για την κατάργηση του πολυτονικού συστήματος
Το 1976 καθιερώθηκε η δημοτική γλώσσα σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης και λειτουργίες του κράτους. Υπουργός Παιδείας ήταν ο Γεώργιος Ράλλης με κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας. Όταν το ΠΑΣΟΚ ανέλαβε την εξουσία το 1981, θέλησε να καταργήσει το πολυτονικό σύστημα. Υπουργός Παιδείας ήταν ο Ελευθέριος Βερυβάκης. Το ΠΑΣΟΚ προχώρησε στη σύσταση επιτροπής, σκοπός της οποίας θα ήταν η μελέτη και η εισήγηση της καθιέρωσης του μονοτονικού, ο τρόπος εφαρμογής και οι κανόνες. Μέλη της επιτροπής ήταν οι: Εμμανουήλ Κριαράς, Φάνης Κακριδής, Χρίστος Τσολάκης, Βασίλειος Φόρης, Δημήτρης Τομπαϊδης, Αριστείδης Βουγιούκας, Χρίστος Μιχαλές, Απόστολος Κοτλίτσας, Αλόη Σιδέρη.
Το ημερολόγιο έγραφε 11 Ιανουαρίου 1982, όταν η κυβέρνηση έφερε στη Βουλή προς ψήφιση την τροπολογία σχετικά με την επιβολή του μονοτονικού συστήματος. Η Βουλή συζητούσε νομοσχέδιο για την κατάργηση των εισαγωγικών εξετάσεων από το Γυμνάσια στο Λύκειο. Κοντά στα μεσάνυχτα η κυβέρνηση εισήγαγε προς ψήφιση την καθιέρωση του μονοτονικού, αιφνιδιαστικά, προκαλώντας την αντίδραση του Ευάγγελου Αβέρωφ, προέδρου της Νέας Δημοκρατίας. Με παρέμβασή του ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης, Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, ζήτησε να μετατεθεί η συζήτηση του άρθρου περί μονοτονικού. Η αντιπολίτευση δε διαφωνούσε με την πρόθεση της κυβέρνησης να καταργήσει το πολυτονικό σύστημα, αλλά δυσανασχέτησε με την αιφνιδιαστική παρουσίαση προς ψήφιση. Στο ίδιο μήκος κύματος και η Μαρία Δαμανάκη από το ΚΚΕ που ζήτησε να μετατεθεί η ψηφοφορία “επειδή το Σώμα έχει κουραστεί”.
Η τελευταία νύχτα των πνευμάτων
Παρά τις αντιρρήσεις της αντιπολίτευσης ο προεδρεύων Στέφανος Μιχαηλίδης επέμενε ότι η συζήτηση θα συνεχιστεί “έστω κι αν είναι δύο και τρεις μετά μεσάνυχτα”. Σε ένδειξη διαμαρτυρίας οι βουλευτές της Νέας Δημοκρατίας αποχώρησαν από την αίθουσα. Τελικά τα ξημερώματα της 12ης Ιανουαρίου 1982 ψηφίζεται η υιοθέτηση του μονοτονικού συστήματος σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης και τις λειτουργίες του κράτους.
Πλεονεκτήματα του μονοτονικού συστήματος
• Η κατάργηση του πολυτονικού συστήματος δεν επηρεάζει την ελληνική γλώσσα. Τα τονικά σημεία και τα πνεύματα είχαν χάσει προ πολλού την πρακτική τους σημασία. Έτσι, δεν επηρεάζεται ούτε ο προφορικός, ούτε ο γραπτός λόγος.
• Η καθιέρωση του μονοτονικού διευκόλυνε τους μαθητές και τους απλούς ανθρώπους. Πλέον δε χρειαζόταν να απομνημονεύσουν κανόνες τονισμού, ούτε ποιες λέξεις “δασύνονται”.
• Σημαντικά υπήρξαν τα οικονομικά οφέλη από την κατάργηση του πολυτονικού. Εκδοτικοί οίκοι, εφημερίδες, υπηρεσίες του κράτους επωφελήθηκαν. Το κόστος έκδοσης βιβλίων, εφημερίδων, εγγράφων είναι σημαντικά μικρότερο όταν χρησιμοποιείται το μονοτονικό, καθώς χρειάζονται λιγότερα τυπογραφικά στοιχεία.
Κι ένα ποίημα για το πολυτονικό σύστημα …
Μην καταργείτε την υπογεγραμμένη
ιδίως κάτω από το ωμέγα
είναι κρίμα να εκλείψει
η πιο μικρή ασέλγεια
του αλφαβήτου μας
Ντίνος Χριστιανόπουλος, [Μην καταργείτε την υπογεγραμμένη …]
Εύη Σαμαρά
maxmag
Απλά μας ενδιαφέρει να ακούγονται όλες οι απόψεις χωρίς λογοκρισία.
Τα Μπουλούκια
Η παρούσα αρθρογραφία έχει καθαρά ενημερωτικό χαρακτήρα. Ο αναγνώστης οφείλει να διασταυρώνει τις πληροφορίες για θέματα που τον ενδιαφέρουν. Τα κείμενα βασίζονται σε υλικό από Ελληνικές και ξενόγλωσσες δημοσιεύσεις, οι οποίες αναφέρονται στο μέτρο του δυνατού. Τα συκοφαντικά ή υβριστικά σχόλια θα διαγράφονται χωρίς προειδοποίηση.