ατελείωτη ελπίδα προς τη γλυκιά Μητέρα όλων των ανθρώπων
Κυρία των Αγγέλων, Κρουσταλλένια, Γιάτρισσα, Αερική, Θαλασσομάχισσα, Ταξιδιάρα, Χιλιαρμενίτισσα… Αυτές είναι μερικές από τις περίπου 6.000 προσωνυμίες που έχει δώσει ο λαός μας στην Παναγία. Πολλά από αυτά τα ονόματα αποδεικνύουν τη χαρισματική εφευρετικότητα κάποιου άγνωστου αγιογράφου-γλωσσοπλάστη. Όλα όμως δείχνουν πίστη και ατελείωτη ελπίδα προς τη γλυκιά Μητέρα όλων των ανθρώπων.
Θλιβομένων η χαρά
«Από τα ονόματα και μόνο που έδωσε η ορθοδοξία στην Παναγία, και που μ’ αυτά την καταστόλισε, όχι σαν είδωλο θεατρικό, όπως γίνηκε αλλού που φορτώσανε μια κούκλα με δαχτυλίδια και σκουλαρήκια και με ένα σωρό άλλα ανίερα και ανόητα πράγματα, λοιπόν αυτά μοναχά, λέγω, φαίνεται πόσο πνευματική αληθινά είναι η λατρεία της Παναγίας στην ελληνική ορθοδοξία», γράφει ο λογοτέχνης, ζωγράφος και αγιογράφος Φώτης Κόντογλου. «Πρώτα-πρώτα το ένα αγιώτατο όνομά της: Παναγία.
Ύστερα τα άλλα: Υπερευλογημένη, Θεοτόκος, Παναμώμητος, Τιμιωτέρα των Χερουβείμ και ενδοξωτέρα ασυγκρίτως των Σεραφείμ, Ζώσα και Άφθονος, Πηγή, Έμψυχος Κιβωτός, Άχραντος, Αμόλυντος, Κεχαριτωμένη, Αειμακάριστος, Προστασία, Επακούουσα, Γρηγορούσα, Γοργοεπήκοος, Ηγιασμένος Ναός, Παράδεισος λογικός, Ρόδον το Αμάραντον, Χρυσούν Θυμιατήριον, Χρυσή Λυχνία, Μαναδόχος Στάμνος, Κλίμαξ Επουράνιος, Πρεσβεία θερμή, Τείχος απροσμάχητον, Ελέους Πηγή, του Κόσμου Καταφύγιον, Βασιλέως Καθέδρα, Χρυσοπλοκώτατος Πύργος και Δωδεκάτειχος Πόλις, Ηλιοστάλακτος Θρόνος, Σκέπη του Κόσμου, Δένδρον αγλαόκαρπον, Ξύλον ευσκιόφυλλον, Ακτίς νοητού ηλίου, Σιών αγία, Θεού κατοικητήριον, Επουράνιος Πύλη, Αδικουμένων προστάτις, Βακτηρία τυφλών, Θλιβομένων η χαρά, και χίλια δυο άλλα, που βρίσκονται μέσα στα βιβλία της εκκλησίας. Κοντά σ’ αυτά είναι και τα ονόματα που γράφουνε απάνω στα άγια εικονίσματά της οι αγιογράφοι: Οδηγήτρια, Γλυκοφιλούσα, Πλατυτέρα των Ουρανών, η Ελπίς των απελπισμένων, η Ταχεία Επίσκεψις, η Ελπίς των Χριστιανών, η Παραμυθία, η Ελεούσα κι άλλα πολλά, που γράφουνται από κάτω από τη συντομογραφία: ΜΗΡ ΘΥ, που θα πεί Μήτηρ Θεού.
Πόση αγάπη, πόσο σέβας και πόσα κατανυκτικά δάκρυα φανερώνουνε μοναχά αυτά τα ονόματα, που δεν ειπωθήκανε σαν τα λόγια οπού βγαίνουνε εύκολα από το στόμα, αλλά που χαραχτήκανε στις ψυχές με πόνο και με ταπείνωση και με πίστη».
Τα Θεοτοκονύμια (προσωνυμίες της Παναγίας) προέκυψαν από διάφορες αιτίες:
Από τον εικονογραφικό τύπο παράστασης της Παναγίας (π.χ Βρεφοκρατούσα, Γλυκοφιλούσα, Θρηνούσα), από ιδιότητες που της έχουν αποδοθεί (π.χ. Γιάτρισσα, Ελεούσα, Οδηγήτρια), από την παλαιότητα ή την κατάσταση της εικόνας της (π.χ. Μαυριώτισσα, Μαχαιρωμένη), από τη θέση και τον τρόπο εύρεσης της εικόνας της (π.χ. Τρυπητή, Πλατανιώτισσα, Μυρτιδιώτισσα), από θαύματα που έχουν γίνει (π.χ. Πορταΐτισσα, Φιδούσα), από τον τόπο προέλευσης της εικόνας της (π.χ. Σουμελά, Αθηνιώτισσα, Πολίτισσα), από την τοποθεσία όπου βρίσκεται η εκκλησία της (π.χ. Θαλασσινή, Ανέμη), από ιδιάζοντα χαρίσματά της (π.χ. Αμπελακιώτισσα, Ολυμπιώτισσα, Υψηλή), από τον κτήτορα του ναού της (π.χ. Λυκοδήμου, Καλιγού), από την εποχή των αγροτικών εργασιών με τις οποίες συμπίπτει η γιορτή της (Φλεβαριανή, Πολυσπορίτισσα, Ακαθή – από τον Ακάθιστο Ύμνο).
Προσωνυμίες της δίνονται επίσης από την ημερομηνία που γιορτάζει. Έτσι στην Σίφνο βρίσκεται η Παναγιά η Δεκαπεντούσα (γιορτάζει τον Δεκαπενταύγουστο), στη Σαντορίνη η Τριτιανή (γιορτάζει την τρίτη μέρα του Πάσχα), στη Σαμοθράκη η Εικοσπενταρούσσα (γιορτάζει τη Μεσοπεντηκοστή).
Γλώσσα με δύναμη
Είναι γεγονός ότι η ελληνική γλώσσα δίνει απεριόριστες δυνατότητες έκφρασης, καθώς και την ευκαιρία να δημιουργηθούν χιλιάδες δυναμικές έννοιες μέσα από ταιριασμένα ζευγάρια λέξεων. Σε πολλές περιπτώσεις όμως ακόμα και μια λέξη είναι αρκετή για να αποδώσει στην Παναγία ένα χαρακτηρισμό συνδεδεμένο με έναν τόπο, μια ιδιότητα ή ένα θαύμα:
Παυσολύπη, Πονολύτρια, Εγγυήτρια, Νικοποιός, Αειμεσιτεύουσα, Διασώζουσα, Λαοδηγήτρια, Ξεσκλαβώτρα, Ζωήρρυτος, Ηλιοτόκος, Ακατάφλεκτη, Ακατάβλητος, Καρδιοβαστάζουσα, Γοργοεπήκοος, Καταφυγή, Ελεημονήτρια, Ελεήστρια, Ιαματική, Θεραπεία, Γαιματούσα (θεραπεύει την αιμορραγία), Υγεία, Βουνογιάτρισσα, Φαρμακολύτρα, Ψυχοσώτρια, Βλεπούσα, Παρηγορήτισσα, Αρχαγγελιώτισσα, Αγγελόκτιστος, Χρυσοβάλαντη, Χιλιονοματούσα, Σαραντασκαλιώτισσα, Πρωτόθρονη.
Θλιβομένων η χαρά
«Από τα ονόματα και μόνο που έδωσε η ορθοδοξία στην Παναγία, και που μ’ αυτά την καταστόλισε, όχι σαν είδωλο θεατρικό, όπως γίνηκε αλλού που φορτώσανε μια κούκλα με δαχτυλίδια και σκουλαρήκια και με ένα σωρό άλλα ανίερα και ανόητα πράγματα, λοιπόν αυτά μοναχά, λέγω, φαίνεται πόσο πνευματική αληθινά είναι η λατρεία της Παναγίας στην ελληνική ορθοδοξία», γράφει ο λογοτέχνης, ζωγράφος και αγιογράφος Φώτης Κόντογλου. «Πρώτα-πρώτα το ένα αγιώτατο όνομά της: Παναγία.
Ύστερα τα άλλα: Υπερευλογημένη, Θεοτόκος, Παναμώμητος, Τιμιωτέρα των Χερουβείμ και ενδοξωτέρα ασυγκρίτως των Σεραφείμ, Ζώσα και Άφθονος, Πηγή, Έμψυχος Κιβωτός, Άχραντος, Αμόλυντος, Κεχαριτωμένη, Αειμακάριστος, Προστασία, Επακούουσα, Γρηγορούσα, Γοργοεπήκοος, Ηγιασμένος Ναός, Παράδεισος λογικός, Ρόδον το Αμάραντον, Χρυσούν Θυμιατήριον, Χρυσή Λυχνία, Μαναδόχος Στάμνος, Κλίμαξ Επουράνιος, Πρεσβεία θερμή, Τείχος απροσμάχητον, Ελέους Πηγή, του Κόσμου Καταφύγιον, Βασιλέως Καθέδρα, Χρυσοπλοκώτατος Πύργος και Δωδεκάτειχος Πόλις, Ηλιοστάλακτος Θρόνος, Σκέπη του Κόσμου, Δένδρον αγλαόκαρπον, Ξύλον ευσκιόφυλλον, Ακτίς νοητού ηλίου, Σιών αγία, Θεού κατοικητήριον, Επουράνιος Πύλη, Αδικουμένων προστάτις, Βακτηρία τυφλών, Θλιβομένων η χαρά, και χίλια δυο άλλα, που βρίσκονται μέσα στα βιβλία της εκκλησίας. Κοντά σ’ αυτά είναι και τα ονόματα που γράφουνε απάνω στα άγια εικονίσματά της οι αγιογράφοι: Οδηγήτρια, Γλυκοφιλούσα, Πλατυτέρα των Ουρανών, η Ελπίς των απελπισμένων, η Ταχεία Επίσκεψις, η Ελπίς των Χριστιανών, η Παραμυθία, η Ελεούσα κι άλλα πολλά, που γράφουνται από κάτω από τη συντομογραφία: ΜΗΡ ΘΥ, που θα πεί Μήτηρ Θεού.
Πόση αγάπη, πόσο σέβας και πόσα κατανυκτικά δάκρυα φανερώνουνε μοναχά αυτά τα ονόματα, που δεν ειπωθήκανε σαν τα λόγια οπού βγαίνουνε εύκολα από το στόμα, αλλά που χαραχτήκανε στις ψυχές με πόνο και με ταπείνωση και με πίστη».
Τα Θεοτοκονύμια (προσωνυμίες της Παναγίας) προέκυψαν από διάφορες αιτίες:
Από τον εικονογραφικό τύπο παράστασης της Παναγίας (π.χ Βρεφοκρατούσα, Γλυκοφιλούσα, Θρηνούσα), από ιδιότητες που της έχουν αποδοθεί (π.χ. Γιάτρισσα, Ελεούσα, Οδηγήτρια), από την παλαιότητα ή την κατάσταση της εικόνας της (π.χ. Μαυριώτισσα, Μαχαιρωμένη), από τη θέση και τον τρόπο εύρεσης της εικόνας της (π.χ. Τρυπητή, Πλατανιώτισσα, Μυρτιδιώτισσα), από θαύματα που έχουν γίνει (π.χ. Πορταΐτισσα, Φιδούσα), από τον τόπο προέλευσης της εικόνας της (π.χ. Σουμελά, Αθηνιώτισσα, Πολίτισσα), από την τοποθεσία όπου βρίσκεται η εκκλησία της (π.χ. Θαλασσινή, Ανέμη), από ιδιάζοντα χαρίσματά της (π.χ. Αμπελακιώτισσα, Ολυμπιώτισσα, Υψηλή), από τον κτήτορα του ναού της (π.χ. Λυκοδήμου, Καλιγού), από την εποχή των αγροτικών εργασιών με τις οποίες συμπίπτει η γιορτή της (Φλεβαριανή, Πολυσπορίτισσα, Ακαθή – από τον Ακάθιστο Ύμνο).
Προσωνυμίες της δίνονται επίσης από την ημερομηνία που γιορτάζει. Έτσι στην Σίφνο βρίσκεται η Παναγιά η Δεκαπεντούσα (γιορτάζει τον Δεκαπενταύγουστο), στη Σαντορίνη η Τριτιανή (γιορτάζει την τρίτη μέρα του Πάσχα), στη Σαμοθράκη η Εικοσπενταρούσσα (γιορτάζει τη Μεσοπεντηκοστή).
Γλώσσα με δύναμη
Είναι γεγονός ότι η ελληνική γλώσσα δίνει απεριόριστες δυνατότητες έκφρασης, καθώς και την ευκαιρία να δημιουργηθούν χιλιάδες δυναμικές έννοιες μέσα από ταιριασμένα ζευγάρια λέξεων. Σε πολλές περιπτώσεις όμως ακόμα και μια λέξη είναι αρκετή για να αποδώσει στην Παναγία ένα χαρακτηρισμό συνδεδεμένο με έναν τόπο, μια ιδιότητα ή ένα θαύμα:
Παυσολύπη, Πονολύτρια, Εγγυήτρια, Νικοποιός, Αειμεσιτεύουσα, Διασώζουσα, Λαοδηγήτρια, Ξεσκλαβώτρα, Ζωήρρυτος, Ηλιοτόκος, Ακατάφλεκτη, Ακατάβλητος, Καρδιοβαστάζουσα, Γοργοεπήκοος, Καταφυγή, Ελεημονήτρια, Ελεήστρια, Ιαματική, Θεραπεία, Γαιματούσα (θεραπεύει την αιμορραγία), Υγεία, Βουνογιάτρισσα, Φαρμακολύτρα, Ψυχοσώτρια, Βλεπούσα, Παρηγορήτισσα, Αρχαγγελιώτισσα, Αγγελόκτιστος, Χρυσοβάλαντη, Χιλιονοματούσα, Σαραντασκαλιώτισσα, Πρωτόθρονη.
Ετικέτα:
Απλά μας ενδιαφέρει να ακούγονται όλες οι απόψεις χωρίς λογοκρισία.
Τα Μπουλούκια
Η παρούσα αρθρογραφία έχει καθαρά ενημερωτικό χαρακτήρα. Ο αναγνώστης οφείλει να διασταυρώνει τις πληροφορίες για θέματα που τον ενδιαφέρουν. Τα κείμενα βασίζονται σε υλικό από Ελληνικές και ξενόγλωσσες δημοσιεύσεις, οι οποίες αναφέρονται στο μέτρο του δυνατού. Τα συκοφαντικά ή υβριστικά σχόλια θα διαγράφονται χωρίς προειδοποίηση.