Για τους αρχαίους Έλληνες, η λέξη δεν είχε καμία τέτοια σημασία.
Στη σύγχρονη γλώσσα, η λέξη βάρβαρος φέρει μια έντονα αρνητική χροιά: βίαιος, άγριος, ακαλλιέργητος.
Κι όμως, για τους αρχαίους Έλληνες, η λέξη δεν είχε καμία τέτοια σημασία. Προερχόταν από την ηχομιμητική ρίζα bar-bar, έναν τρόπο να αποδώσουν το πώς ακουγόταν στα αυτιά τους μια γλώσσα ξένη, ακατάληπτη, σαν ανούσια συλλαβή που επαναλαμβάνεται. Έτσι, βάρβαρος σήμαινε απλώς «ο μη ελληνόφωνος», ο άνθρωπος που μιλούσε με τρόπο που έμοιαζε ακατάληπτος.
Πώς ο “ήχος” έγινε ταυτότητα
Για έναν λαό που έδινε τεράστια σημασία στη γλώσσα, στον λόγο και στη ρητορική, η κατανόηση αποτελούσε βασικό κριτήριο πολιτισμού. Οι Έλληνες αντιλαμβάνονταν τον κόσμο μέσα από τη γλωσσική επικοινωνία· όποιος δεν μιλούσε ελληνικά δεν ήταν “κατώτερος”· απλώς ανήκε στο “έξω” της ελληνικής κουλτούρας. Η λέξη βάρβαρος λειτουργούσε σαν ένας ουδέτερος όρος για τους ξένους λαούς, ένα εργαλείο ταξινόμησης και όχι απαξίωσης.
Η σημασία αλλάζει μέσα στην Ιστορία
Με τον χρόνο, όμως, και ιδιαίτερα μετά τους Περσικούς Πολέμους, η λέξη φόρτισε πολιτικά. Ο «βάρβαρος» άρχισε να συνδέεται με τους εχθρούς της Ελλάδας, με λαούς που θεωρούνταν λιγότερο οργανωμένοι ή λιγότερο “ελεύθεροι”. Οι Έλληνες της κλασικής εποχής, αναγνωρίζοντας την πόλη-κράτος ως ύψιστο πολιτισμικό μοντέλο, έδωσαν στη λέξη έναν τόνο ανωτερότητας, ο οποίος επιβίωσε για αιώνες. Έτσι, ένας ουδέτερος όρος για τους ξένους μετατράπηκε σταδιακά σε ηθική κρίση.
Όταν η Ρώμη υιοθέτησε (και άλλαξε) τον όρο
Αργότερα οι Ρωμαίοι υιοθέτησαν τη λέξη barbarus για να περιγράψουν τους λαούς εκτός της αυτοκρατορίας — από τους Γότθους μέχρι τους Ούννους. Εκεί πλέον η λέξη πήρε την απόχρωση της “απειλής”, του επικίνδυνου ξένου που βρίσκεται έξω από τα όρια του “πολιτισμένου κόσμου”. Η ρωμαϊκή χρήση επηρέασε τη σημασία της λέξης σε όλη τη μετέπειτα Ευρώπη, φτάνοντας τελικά στις σύγχρονες γλώσσες ως συνώνυμη του άγριου, πρωτόγονου ή ωμού.
Από τον ήχο στο στερεότυπο
Το πιο εντυπωσιακό σε αυτή τη διαδρομή είναι ότι όλα ξεκίνησαν από έναν απλό ήχο — από το πώς ακούστηκε μια ξένη γλώσσα στα αυτιά των αρχαίων Ελλήνων. Ένας ήχος έγινε όρος, ο όρος έγινε ταυτότητα και η ταυτότητα, με τα χρόνια, φόρτιση και προκατάληψη. Η ιστορία της λέξης βάρβαρος μας θυμίζει πόσο εύκολα η γλώσσα μπορεί να μεταμορφώνεται, να επηρεάζει πολιτισμούς και να δημιουργεί στερεότυπα που επιβιώνουν μέχρι σήμερα.
Κι όμως, για τους αρχαίους Έλληνες, η λέξη δεν είχε καμία τέτοια σημασία. Προερχόταν από την ηχομιμητική ρίζα bar-bar, έναν τρόπο να αποδώσουν το πώς ακουγόταν στα αυτιά τους μια γλώσσα ξένη, ακατάληπτη, σαν ανούσια συλλαβή που επαναλαμβάνεται. Έτσι, βάρβαρος σήμαινε απλώς «ο μη ελληνόφωνος», ο άνθρωπος που μιλούσε με τρόπο που έμοιαζε ακατάληπτος.
Πώς ο “ήχος” έγινε ταυτότητα
Για έναν λαό που έδινε τεράστια σημασία στη γλώσσα, στον λόγο και στη ρητορική, η κατανόηση αποτελούσε βασικό κριτήριο πολιτισμού. Οι Έλληνες αντιλαμβάνονταν τον κόσμο μέσα από τη γλωσσική επικοινωνία· όποιος δεν μιλούσε ελληνικά δεν ήταν “κατώτερος”· απλώς ανήκε στο “έξω” της ελληνικής κουλτούρας. Η λέξη βάρβαρος λειτουργούσε σαν ένας ουδέτερος όρος για τους ξένους λαούς, ένα εργαλείο ταξινόμησης και όχι απαξίωσης.
Η σημασία αλλάζει μέσα στην Ιστορία
Με τον χρόνο, όμως, και ιδιαίτερα μετά τους Περσικούς Πολέμους, η λέξη φόρτισε πολιτικά. Ο «βάρβαρος» άρχισε να συνδέεται με τους εχθρούς της Ελλάδας, με λαούς που θεωρούνταν λιγότερο οργανωμένοι ή λιγότερο “ελεύθεροι”. Οι Έλληνες της κλασικής εποχής, αναγνωρίζοντας την πόλη-κράτος ως ύψιστο πολιτισμικό μοντέλο, έδωσαν στη λέξη έναν τόνο ανωτερότητας, ο οποίος επιβίωσε για αιώνες. Έτσι, ένας ουδέτερος όρος για τους ξένους μετατράπηκε σταδιακά σε ηθική κρίση.
Όταν η Ρώμη υιοθέτησε (και άλλαξε) τον όρο
Αργότερα οι Ρωμαίοι υιοθέτησαν τη λέξη barbarus για να περιγράψουν τους λαούς εκτός της αυτοκρατορίας — από τους Γότθους μέχρι τους Ούννους. Εκεί πλέον η λέξη πήρε την απόχρωση της “απειλής”, του επικίνδυνου ξένου που βρίσκεται έξω από τα όρια του “πολιτισμένου κόσμου”. Η ρωμαϊκή χρήση επηρέασε τη σημασία της λέξης σε όλη τη μετέπειτα Ευρώπη, φτάνοντας τελικά στις σύγχρονες γλώσσες ως συνώνυμη του άγριου, πρωτόγονου ή ωμού.
Από τον ήχο στο στερεότυπο
Το πιο εντυπωσιακό σε αυτή τη διαδρομή είναι ότι όλα ξεκίνησαν από έναν απλό ήχο — από το πώς ακούστηκε μια ξένη γλώσσα στα αυτιά των αρχαίων Ελλήνων. Ένας ήχος έγινε όρος, ο όρος έγινε ταυτότητα και η ταυτότητα, με τα χρόνια, φόρτιση και προκατάληψη. Η ιστορία της λέξης βάρβαρος μας θυμίζει πόσο εύκολα η γλώσσα μπορεί να μεταμορφώνεται, να επηρεάζει πολιτισμούς και να δημιουργεί στερεότυπα που επιβιώνουν μέχρι σήμερα.
Πέτρος Καλογεράς
e-daily
Απλά μας ενδιαφέρει να ακούγονται όλες οι απόψεις χωρίς λογοκρισία.
Τα Μπουλούκια
Η παρούσα αρθρογραφία έχει καθαρά ενημερωτικό χαρακτήρα. Ο αναγνώστης οφείλει να διασταυρώνει τις πληροφορίες για θέματα που τον ενδιαφέρουν. Τα κείμενα βασίζονται σε υλικό από Ελληνικές και ξενόγλωσσες δημοσιεύσεις, οι οποίες αναφέρονται στο μέτρο του δυνατού. Τα συκοφαντικά ή υβριστικά σχόλια θα διαγράφονται χωρίς προειδοποίηση.