Ιαματικά λουτρά ανά την Ελλάδα.
Οι λουτροπόλεις της Ελλάδας γνώρισαν εποχές ακμής φιλοξενώντας μαζικά πολιτικούς, καλλιτέχνες και ταξιδιώτες σε ένα δίκτυο πολυτελών προορισμών. Σήμερα, έπειτα από δεκαετίες εγκατάλειψης επανασυστήνονται ως χώροι ευεξίας και αναζωογόνησης
ΑΠΟ ΤΑ ΤΕΛΗ του 19ου αιώνα έως και τη δεκαετία του ’60, η Ελλάδα διέθετε τη δική της «Ριβιέρα» – κι αυτή δεν ήταν άλλη από τις λουτροπόλεις της. Πριν τα νησιά μπουν για τα καλά στον τουριστικό χάρτη, οι ιαματικές πηγές είχαν μετατραπεί σε πόλο έλξης για αστούς της εποχής, πολιτικούς, καλλιτέχνες αλλά και χιλιάδες πολίτες. Σε διάφορα σημεία της επικράτειας, όπου υπήρχαν θερμές πηγές, άρχισαν να αναπτύσσονται οργανωμένα κέντρα, δίνοντας νέα πνοή σε τοπικές κοινωνίες και μετατρέποντας μικρές περιοχές σε κοσμοπολίτικους προορισμούς. Ενα από τα πρώτα και πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι τα Λουτρά Υπάτης, όπου η οργανωμένη ανάπτυξη ξεκίνησε ήδη από το 1890, όταν με βασιλικό διάταγμα καθορίστηκε το σχέδιο διαμόρφωσης των Λουτρών. Τον Ιούλιο του 1891 ξεκίνησε η κατασκευή του πρώτου υδροθεραπευτηρίου κοντά στην ιαματική πηγή. Περιμετρικά της δημιουργήθηκε ένα καταπράσινο πάρκο,ενώ ανεγέρθηκαν και πολυτελή ξενοδοχεία της εποχής, όπως τα «Φθιώτις», «Οίτη» και «Οθρυς», σηματοδοτώντας την αρχή μιας νέας εποχής για την περιοχή.
Την ίδια περίοδο, δεκάδες πηγές ανά την επικράτεια ανακηρύχθηκαν ιαματικές, ενώ άρχισε η οργάνωση λουτρικών συγκροτημάτων. Το κράτος μίσθωνε συχνά τις εγκαταστάσεις σε ιδιώτες με αντάλλαγμα νέες επενδύσεις. Ενα παράδειγμα αυτής της πρακτικής είναι τα Λουτρά Σμοκόβου στην Καρδίτσα. Το 1903, ένας τοπικός πολιτευτής, ο Κωνσταντίνος Τερτίπης, μίσθωσε για 20 χρόνια τη διαχείριση της πηγής και προχώρησε σε σημαντικές παρεμβάσεις: κατασκεύασε δρόμο, εστιατόριο και ξενοδοχεία όπως τα «Ολυμπος», «Μακεδονία» και «Τερτίπιον», δημιουργώντας ένα πρότυπο λουτρικού προορισμού για την εποχή. Ανάλογη άνθηση σημειώθηκε και στην Αιδηψό της Εύβοιας, όπου το 1875, με πρωτοβουλία του τότε αρχιεπισκόπου Ευβοίας Καμπάνη, χτίστηκε το πρώτο κτίσμα για λουόμενους. Μέσα στις επόμενες δεκαετίες, η μικρή παραθαλάσσια πόλη μετατράπηκε σταδιακά σε οργανωμένο κέντρο λουτροθεραπείας. Οι μεγάλες μονάδες όμως κατασκευάστηκαν μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922, καθώς οι πρόσφυγες που εγκαταστάθηκαν στην περιοχή έδωσαν ώθηση στην οικονομική ανάπτυξη στην Αιδηψό. Τότε δημιουργήθηκαν ιδιωτικά υδροθεραπευτήρια για να καλυφθούν οι ανάγκες των λουομένων, ενώ παράλληλα αναπτύχθηκαν και άλλες επιχειρήσεις, όπως πολυτελή κέντρα διασκέδασης.
Μαζί με τα Καμένα Βούρλα, που επίσης άρχισαν να ανεβαίνουν, συγκροτήθηκε ένα δίκτυο λουτροπόλεων που προσέφεραν πολύ περισσότερα από θεραπεία: κοινωνικότητα, πολιτισμό, κοσμική ζωή με γνωστές προσωπικότητες. Στα Καμένα Βούρλα παραθέριζαν από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή και τον Αριστοτέλη Ωνάση μέχρι ξένοι ηγέτες όπως ο βασιλιάς Ιντρις της Λιβύης, που, όπως λέγεται, την 1η Σεπτεμβρίου 1969 έκανε ιαματικά λουτρά όταν εκδηλώθηκε το πραξικόπημα του Καντάφι που τον ανέτρεψε στη χώρα του. Αλλά και στην Αιδηψό σύχναζαν προσωπικότητες διεθνούς ακτινοβολίας – ο Αριστοτέλης Ωνάσης, ο Ουίνστον Τσόρτσιλ, η Γκρέτα Γκάρμπο και άλλοι επώνυμοι του Μεσοπολέμου συγκαταλέγονταν στους επισκέπτες της. Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΚΜΗΣ
Ωστόσο, προς τα τέλη της δεκαετίας του ’60 –και ακόμη πιο έντονα μετά το 1970– οι ελληνικές λουτροπόλεις άρχισαν να χάνουν τη δυναμική τους. Ο μαζικός θερινός τουρισμός, με έμφαση στα νησιά και στις παραλίες, μετατόπισε το ενδιαφέρον του κοινού, ενώ η έλλειψη επενδύσεων στις υποδομές λουτροθεραπείας οδήγησε σταδιακά σε παρακμή. Οι λουτροπόλεις άρχισαν να ταυτίζονται όλο και περισσότερο με την τρίτη ηλικία, αποκτώντας καθαρά «θεραπευτικό» και όχι τουριστικό χαρακτήρα.
Τις δύο τελευταίες δεκαετίες όμως, οι λουτροπόλεις της Ελλάδας αρχίζουν σταδιακά να επαναπροσδιορίζουν τη θέση τους στον τουριστικό χάρτη. Η διεθνής στροφή προς την ευεξία έφερε και πάλι τις ιαματικές πηγές στο προσκήνιο, καθώς έχει υπάρξει ουσιαστική ζήτηση για spa retreats, ιαματικά wellness κέντρα και εμπειρίες χαλάρωσης κοντά στη φύση. Η χώρα μας, παρά την καθυστέρηση, έχει αρχίσει να το εκμεταλλεύεται και πλέον οι ιαματικές πηγές παρουσιάζονται προορισμοί ευζωίας και ευεξίας. Η ορολογία που πλέον χρησιμοποιείται δεν θυμίζει ρευματικά και μυοσκελετικά προβλήματα, αλλά αντανακλά το πνεύμα της εποχής και περιστρέφεται γύρω από τα spa, την επαφή με τη φύση, σε τοπία ξεχωριστής ομορφιάς, όπου η χαλάρωση και η επανασύνδεση με το σώμα γίνονται κεντρική εμπειρία. Στην Αιδηψό, το ιστορικό Thermae Sylla Spa & Wellness Hotel –λειτουργεί από το 1897– έχει ανακαινιστεί πλήρως και επανατοποθέτησε τη λουτρόπολη στον χάρτη του ποιοτικού τουρισμού ευεξίας. Οι επισκέπτες δεν είναι μόνο ηλικιωμένοι με ιατρικές ενδείξεις, αλλά και νεότεροι άνθρωποι, ζευγάρια ή παρέες που αναζητούν ένα long weekend αποφόρτισης. Αντίστοιχα, στα Λουτρά Πόζαρ, η φυσική πισίνα με τον καταρράκτη έχει γίνει σημείο αναφοράς στα social media, ενώ γύρω από τις πηγές αναπτύσσονται «μπουτίκ» καταλύματα, χώροι yoga, πεζοπορικές διαδρομές και γευστικές εμπειρίες με τοπικά προϊόντα. Πρόσφατα τέθηκε σε λειτουργία και η Πρότυπη Ιαματική Μονάδα Ιπποκράτης στον Πολυχνίτο Λέσβου, καθώς το νησί διαθέτει πέντε από τις οκτώ αναγνωρισμένες φυσικές ιαματικές πηγές του Βόρειου Αιγαίου και τη θερμότερη σε ευρωπαϊκό επίπεδο μαζί με την Ισλανδία. Αλλά και στο Λουτράκι, το ιστορικό κέντρο υδροθεραπείας («Θέρμαι Λουτρακίου») έχει εκσυγχρονιστεί, διατηρώντας την αύρα της δεκαετίας του ’30. Αξιοποιώντας το εμβληματικό κτίριο του 1934 ονομάζεται πλέον Υδροθεραπευτήριο Ιαματικών Νερών Loutraki Thermal Spa, μέλος του Δικτύου Ενωσης Ευρωπαϊκών Λουτροπόλεων. Αν και η πορεία αναγέννησης δεν είναι ομοιόμορφη, έχει δημιουργηθεί μια νέα δυναμική γύρω από τις ιαματικές πηγές. Τα Καμένα Βούρλα προσπαθούν με τη σειρά τους να ανακτήσουν τον ρόλο τους, με νέες επενδυτικές προσπάθειες και τη φιλοδοξία η περιοχή να αναβιώσει ως προορισμός υψηλών προδιαγραφών ευεξίας. Οσο για το Λουτρά Υπάτης, αν και ακόμα αντιμετωπίζουν τις πληγές του χρόνου, έχουν μπει και αυτά στον διάλογο για αξιοποίηση, ενώ υπάρχουν ήδη 2-3 σύγχρονες μονάδες που λειτουργούν και δίνουν μια πνοή στη λουτρόπολη. Με λίγα λόγια, η παλιά ιαματική κουλτούρα δεν εγκαταλείπεται, απλώς ξαναβρίσκει τη θέση της σε έναν κόσμο που ξαναψάχνει το νόημα της φροντίδας.
ΑΠΟ ΤΑ ΤΕΛΗ του 19ου αιώνα έως και τη δεκαετία του ’60, η Ελλάδα διέθετε τη δική της «Ριβιέρα» – κι αυτή δεν ήταν άλλη από τις λουτροπόλεις της. Πριν τα νησιά μπουν για τα καλά στον τουριστικό χάρτη, οι ιαματικές πηγές είχαν μετατραπεί σε πόλο έλξης για αστούς της εποχής, πολιτικούς, καλλιτέχνες αλλά και χιλιάδες πολίτες. Σε διάφορα σημεία της επικράτειας, όπου υπήρχαν θερμές πηγές, άρχισαν να αναπτύσσονται οργανωμένα κέντρα, δίνοντας νέα πνοή σε τοπικές κοινωνίες και μετατρέποντας μικρές περιοχές σε κοσμοπολίτικους προορισμούς. Ενα από τα πρώτα και πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι τα Λουτρά Υπάτης, όπου η οργανωμένη ανάπτυξη ξεκίνησε ήδη από το 1890, όταν με βασιλικό διάταγμα καθορίστηκε το σχέδιο διαμόρφωσης των Λουτρών. Τον Ιούλιο του 1891 ξεκίνησε η κατασκευή του πρώτου υδροθεραπευτηρίου κοντά στην ιαματική πηγή. Περιμετρικά της δημιουργήθηκε ένα καταπράσινο πάρκο,ενώ ανεγέρθηκαν και πολυτελή ξενοδοχεία της εποχής, όπως τα «Φθιώτις», «Οίτη» και «Οθρυς», σηματοδοτώντας την αρχή μιας νέας εποχής για την περιοχή.
Την ίδια περίοδο, δεκάδες πηγές ανά την επικράτεια ανακηρύχθηκαν ιαματικές, ενώ άρχισε η οργάνωση λουτρικών συγκροτημάτων. Το κράτος μίσθωνε συχνά τις εγκαταστάσεις σε ιδιώτες με αντάλλαγμα νέες επενδύσεις. Ενα παράδειγμα αυτής της πρακτικής είναι τα Λουτρά Σμοκόβου στην Καρδίτσα. Το 1903, ένας τοπικός πολιτευτής, ο Κωνσταντίνος Τερτίπης, μίσθωσε για 20 χρόνια τη διαχείριση της πηγής και προχώρησε σε σημαντικές παρεμβάσεις: κατασκεύασε δρόμο, εστιατόριο και ξενοδοχεία όπως τα «Ολυμπος», «Μακεδονία» και «Τερτίπιον», δημιουργώντας ένα πρότυπο λουτρικού προορισμού για την εποχή. Ανάλογη άνθηση σημειώθηκε και στην Αιδηψό της Εύβοιας, όπου το 1875, με πρωτοβουλία του τότε αρχιεπισκόπου Ευβοίας Καμπάνη, χτίστηκε το πρώτο κτίσμα για λουόμενους. Μέσα στις επόμενες δεκαετίες, η μικρή παραθαλάσσια πόλη μετατράπηκε σταδιακά σε οργανωμένο κέντρο λουτροθεραπείας. Οι μεγάλες μονάδες όμως κατασκευάστηκαν μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922, καθώς οι πρόσφυγες που εγκαταστάθηκαν στην περιοχή έδωσαν ώθηση στην οικονομική ανάπτυξη στην Αιδηψό. Τότε δημιουργήθηκαν ιδιωτικά υδροθεραπευτήρια για να καλυφθούν οι ανάγκες των λουομένων, ενώ παράλληλα αναπτύχθηκαν και άλλες επιχειρήσεις, όπως πολυτελή κέντρα διασκέδασης.
Ο βασιλιάς Ιντρις της Λιβύης έκανε ιαματικά λουτρά στα Καμένα Βούρλα, όταν εκδηλώθηκε το πραξικόπημα του Καντάφι που τον ανέτρεψε στη χώρα του.Την ίδια περίοδο, στα μέσα της δεκαετίας του ’20 και ενώ η ελληνική Πολιτεία βρισκόταν ακόμη στα πρώτα βήματα τουριστικού σχεδιασμού, το Λουτράκι, μια από τις αρχαιότερες λουτροπόλεις της Ελλάδας, ήδη έθετε τις βάσεις για έναν ώριμο και οργανωμένο θερμαλιστικό προορισμό. Μετά τον καταστροφικό σεισμό του 1928, η πόλη ανοικοδομήθηκε. Η Δημοτική Ιαματική Πηγή Λουτρακίου ολοκληρώθηκε το 1934, στεγασμένη σε ένα κυκλικό θολωτό κτίριο με ψηφιδωτά, έργο του Δημήτρη Πικιώνη με παραστάσεις του Στέφανου Ξενόπουλου και των μαθητών του, ένα αρχιτεκτονικό στολίδι που διατηρείται έως σήμερα. Στη μεταπολεμική Ελλάδα, ο Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού (ΕΟΤ), που ιδρύεται το 1929 αλλά δραστηριοποιήθηκε πιο ενεργά από τα μέσα της δεκαετίας του ’50, ενίσχυσε σημαντικά τις λουτροπόλεις. Προς τα τέλη της δεκαετίας του ’60, ιδιαίτερα το τρίγωνο Αιδηψός – Υπάτη – Λουτράκι είχε αποκτήσει αίγλη διεθνούς φήμης.
Μαζί με τα Καμένα Βούρλα, που επίσης άρχισαν να ανεβαίνουν, συγκροτήθηκε ένα δίκτυο λουτροπόλεων που προσέφεραν πολύ περισσότερα από θεραπεία: κοινωνικότητα, πολιτισμό, κοσμική ζωή με γνωστές προσωπικότητες. Στα Καμένα Βούρλα παραθέριζαν από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή και τον Αριστοτέλη Ωνάση μέχρι ξένοι ηγέτες όπως ο βασιλιάς Ιντρις της Λιβύης, που, όπως λέγεται, την 1η Σεπτεμβρίου 1969 έκανε ιαματικά λουτρά όταν εκδηλώθηκε το πραξικόπημα του Καντάφι που τον ανέτρεψε στη χώρα του. Αλλά και στην Αιδηψό σύχναζαν προσωπικότητες διεθνούς ακτινοβολίας – ο Αριστοτέλης Ωνάσης, ο Ουίνστον Τσόρτσιλ, η Γκρέτα Γκάρμπο και άλλοι επώνυμοι του Μεσοπολέμου συγκαταλέγονταν στους επισκέπτες της. Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΚΜΗΣ
Ωστόσο, προς τα τέλη της δεκαετίας του ’60 –και ακόμη πιο έντονα μετά το 1970– οι ελληνικές λουτροπόλεις άρχισαν να χάνουν τη δυναμική τους. Ο μαζικός θερινός τουρισμός, με έμφαση στα νησιά και στις παραλίες, μετατόπισε το ενδιαφέρον του κοινού, ενώ η έλλειψη επενδύσεων στις υποδομές λουτροθεραπείας οδήγησε σταδιακά σε παρακμή. Οι λουτροπόλεις άρχισαν να ταυτίζονται όλο και περισσότερο με την τρίτη ηλικία, αποκτώντας καθαρά «θεραπευτικό» και όχι τουριστικό χαρακτήρα.
Το άλλοτε φημισμένο «Ράδιον» –όπου γυρίστηκε και η ταινία «Ο Κλέαρχος, η Μαρίνα και ο κοντός» το 1961– έκλεισε το 1989 και σήμερα στέκει ερειπωμένο.Στα Λουτρά Υπάτης, η επισκεψιμότητα μειώθηκε δραματικά και πολλά ιστορικά κτίρια σταμάτησαν να λειτουργούν κανονικά. Παρόμοια ήταν η εικόνα και στα Καμένα Βούρλα. Το άλλοτε φημισμένο «Ράδιον» –όπου γυρίστηκε και η ταινία «Ο Κλέαρχος, η Μαρίνα και ο κοντός» το 1961– έκλεισε το 1989 και σήμερα στέκει ερειπωμένο. Αν και το «Ράδιον» και το «Θρόνιον» έχουν χαρακτηριστεί διατηρητέα κτίρια από το 2009, ως μέρος της ιστορικής και αρχιτεκτονικής ταυτότητας της πόλης, η εικόνα τους αποτυπώνει ξεκάθαρα την εγκατάλειψη. Στο ίδιο μοτίβο κινείται και το υδροθεραπευτήριο «Ασκληπιός». Ακόμα και η Αιδηψός, που κάποτε έσφυζε από ζωή, περιορίστηκε σε ένα κοινό σχεδόν αποκλειστικά ηλικιωμένων. Πολλά ξενοδοχεία υπολειτουργούσαν ή έκλεισαν εντελώς. Οσο για το Λουτράκι, παρότι η πόλη συνέχισε να προσελκύει τουρίστες χάρη στην παραλία και στο καζίνο, το ίδιο το υδροθεραπευτικό κέντρο έχασε πρόσκαιρα την παλιά του αίγλη και λειτούργησε κυρίως για θεραπευτικούς σκοπούς. ΝΕΑ ΔΥΝΑΜΙΚΗ
Τις δύο τελευταίες δεκαετίες όμως, οι λουτροπόλεις της Ελλάδας αρχίζουν σταδιακά να επαναπροσδιορίζουν τη θέση τους στον τουριστικό χάρτη. Η διεθνής στροφή προς την ευεξία έφερε και πάλι τις ιαματικές πηγές στο προσκήνιο, καθώς έχει υπάρξει ουσιαστική ζήτηση για spa retreats, ιαματικά wellness κέντρα και εμπειρίες χαλάρωσης κοντά στη φύση. Η χώρα μας, παρά την καθυστέρηση, έχει αρχίσει να το εκμεταλλεύεται και πλέον οι ιαματικές πηγές παρουσιάζονται προορισμοί ευζωίας και ευεξίας. Η ορολογία που πλέον χρησιμοποιείται δεν θυμίζει ρευματικά και μυοσκελετικά προβλήματα, αλλά αντανακλά το πνεύμα της εποχής και περιστρέφεται γύρω από τα spa, την επαφή με τη φύση, σε τοπία ξεχωριστής ομορφιάς, όπου η χαλάρωση και η επανασύνδεση με το σώμα γίνονται κεντρική εμπειρία. Στην Αιδηψό, το ιστορικό Thermae Sylla Spa & Wellness Hotel –λειτουργεί από το 1897– έχει ανακαινιστεί πλήρως και επανατοποθέτησε τη λουτρόπολη στον χάρτη του ποιοτικού τουρισμού ευεξίας. Οι επισκέπτες δεν είναι μόνο ηλικιωμένοι με ιατρικές ενδείξεις, αλλά και νεότεροι άνθρωποι, ζευγάρια ή παρέες που αναζητούν ένα long weekend αποφόρτισης. Αντίστοιχα, στα Λουτρά Πόζαρ, η φυσική πισίνα με τον καταρράκτη έχει γίνει σημείο αναφοράς στα social media, ενώ γύρω από τις πηγές αναπτύσσονται «μπουτίκ» καταλύματα, χώροι yoga, πεζοπορικές διαδρομές και γευστικές εμπειρίες με τοπικά προϊόντα. Πρόσφατα τέθηκε σε λειτουργία και η Πρότυπη Ιαματική Μονάδα Ιπποκράτης στον Πολυχνίτο Λέσβου, καθώς το νησί διαθέτει πέντε από τις οκτώ αναγνωρισμένες φυσικές ιαματικές πηγές του Βόρειου Αιγαίου και τη θερμότερη σε ευρωπαϊκό επίπεδο μαζί με την Ισλανδία. Αλλά και στο Λουτράκι, το ιστορικό κέντρο υδροθεραπείας («Θέρμαι Λουτρακίου») έχει εκσυγχρονιστεί, διατηρώντας την αύρα της δεκαετίας του ’30. Αξιοποιώντας το εμβληματικό κτίριο του 1934 ονομάζεται πλέον Υδροθεραπευτήριο Ιαματικών Νερών Loutraki Thermal Spa, μέλος του Δικτύου Ενωσης Ευρωπαϊκών Λουτροπόλεων. Αν και η πορεία αναγέννησης δεν είναι ομοιόμορφη, έχει δημιουργηθεί μια νέα δυναμική γύρω από τις ιαματικές πηγές. Τα Καμένα Βούρλα προσπαθούν με τη σειρά τους να ανακτήσουν τον ρόλο τους, με νέες επενδυτικές προσπάθειες και τη φιλοδοξία η περιοχή να αναβιώσει ως προορισμός υψηλών προδιαγραφών ευεξίας. Οσο για το Λουτρά Υπάτης, αν και ακόμα αντιμετωπίζουν τις πληγές του χρόνου, έχουν μπει και αυτά στον διάλογο για αξιοποίηση, ενώ υπάρχουν ήδη 2-3 σύγχρονες μονάδες που λειτουργούν και δίνουν μια πνοή στη λουτρόπολη. Με λίγα λόγια, η παλιά ιαματική κουλτούρα δεν εγκαταλείπεται, απλώς ξαναβρίσκει τη θέση της σε έναν κόσμο που ξαναψάχνει το νόημα της φροντίδας.
Μαρίνα Καρπόζηλου
kathimerini
Απλά μας ενδιαφέρει να ακούγονται όλες οι απόψεις χωρίς λογοκρισία.
Τα Μπουλούκια
Η παρούσα αρθρογραφία έχει καθαρά ενημερωτικό χαρακτήρα. Ο αναγνώστης οφείλει να διασταυρώνει τις πληροφορίες για θέματα που τον ενδιαφέρουν. Τα κείμενα βασίζονται σε υλικό από Ελληνικές και ξενόγλωσσες δημοσιεύσεις, οι οποίες αναφέρονται στο μέτρο του δυνατού. Τα συκοφαντικά ή υβριστικά σχόλια θα διαγράφονται χωρίς προειδοποίηση.