Ροτόντα, το κορυφαίο κτίριο του Γαλεριανού Συγκροτήματος.
Αν έχετε επισκεφτεί τη Θεσσαλονίκη, τότε σίγουρα θα έχετε περάσει μία βόλτα και θα έχετε δει τη Ροτόντα που αποτελεί το αρχαιότερο μνημείο της πόλης, μαζί με την γειτονική επιβλητική Καμάρα, και είναι ένα από τα πιο διάσημα τοπόσημα της πόλης. Και όχι άδικα θα λέγαμε!
Η Ροτόντα είναι ένα θολωτό κυκλικό κτίσμα του 4ου αιώνα (304 μ.Χ.), που προσιδιάζει αρκετά στο Πάνθεον της Ρώμης. Η αρχική χρήση της δεν μας είναι γνωστή, αλλά έχουν διατυπωθεί διάφορες θεωρίες. Κάποιοι ιστορικοί υποστηρίζουν πως υπήρξε ναός του Δία ή των Καβείρων, και άλλοι ότι κατασκευάστηκε από τον Καίσαρα Γαλέριο ως μαυσωλείο του ή ως αίθουσα του θρόνου στο ανακτορικό συγκρότημα. Την Παλαιοχριστιανική Περίοδο (4ο – 7ο αι. μ.Χ.) μετατράπηκε σε ναό, τον οποίο σήμερα κάποιοι ερευνητές ταυτίζουν με τον ναό των Ασωμάτων Δυνάμεων, που συναντούμε σε διάφορες βυζαντινές πηγές. Το 1591 μετατράπηκε σε τζαμί από τον σεΐχη Χορτατζί Σουλεϊμάν Εφέντη. Μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης το 1912, αφιερώθηκε στον Άγιο Γεώργιο, ενώ πλέον συμπεριλαμβάνεται στον κατάλογο των Μνημείων Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO.
Η επιβλητική Ροτόντα χτίστηκε στα χρόνια του αυτοκράτορα Γαλέριου γύρω στο 304, ενώ προοριζόταν ως Μαυσωλείο του Γαλέριου. Ωστόσο, εξαιτίας του θανάτου του το 311, η Ροτόντα έμεινε κενή, χωρίς κάποια χρήση. Στα τέλη του 4ου αιώνα, την εποχή του Θεοδόσιου Α' και αφότου στη Θεσσαλονίκη είχε επικρατήσει ο χριστιανισμός, η Ροτόντα μετατράπηκε σε χριστιανικό ναό, οπότε και έγιναν στο μνημείο ορισμένες μετασκευές, που ήταν αναγκαίες για τη νέα λατρεία. Έτσι, έγινε διάνοιξη της ανατολικής κόγχης και προσθήκη του ιερού, ενώ ανοίχτηκε και η αντίστοιχη δυτική κόγχη, και δημιουργήθηκε νέα είσοδος. Ακόμη, σε απόσταση περίπου οκτώ μέτρων από τον τοίχο κατασκευάστηκε εξωτερικά ένας άλλος, χαμηλότερος κυκλικός τοίχος, που δεν υφίσταται σήμερα. Τέλος, δημιουργήθηκαν τα περίφημα ψηφιδωτά του μνημείου, που κοσμούν καμάρες κογχών, τοξωτά ανοίγματα φεγγιτών και τον μεγάλο θόλο. Θεωρείται πως ο αρχικός σκοπός ήταν η χρήση του ως βαπτιστήριο των πιστών χριστιανών της Θεσσαλονίκης.
Από την εντυπωσιακή Αψίδα του Γαλερίου μία πομπική οδός οδηγούσε προς τα βορειοανατολικά στη Ροτόντα, το κορυφαίο κτίριο του Γαλεριανού Συγκροτήματος, στο επιβλητικό, πλινθόκτιστο, κυκλικό στην κάτοψή του οικοδόμημα. Η διάμετρος του κτιρίου είναι 24,5 μέτρα και το ύψος του αγγίζει τα 30 μέτρα. Εσωτερικά στο πάχος των τοίχων, που είναι 6,30 μέτρα, ανοίγονται οκτώ καμαροσκέπαστες κόγχες. Πάνω από αυτές υπάρχουν μεγάλα παράθυρα με τοξωτές απολήξεις και πιο πάνω, στα ενδιάμεσα, μια ακόμη σειρά από μικρότερα παράθυρα. Το οικοδόμημα είναι καλυμμένο με μεγάλο ημισφαιρικό τρούλο, στην κορυφή του οποίου υπήρχε οπαίο, για να διαχέεται στο εσωτερικό το ηλιακό φως. Τον τρούλο κρύβει εξωτερικά ο υπερυψωμένος περιμετρικός τοίχος, που κλείνει επάνω με ξύλινη κεραμοσκεπή. Η είσοδος του μνημείου, στην αρχική κατασκευή, ήταν από τα νοτιοδυτικά, όπου υπάρχει ένα πρόπυλο και εκεί κατέληγε η πομπική οδός. Έξω από το νότιο πρόπυλο του μνημείου έχει εντοπιστεί και η βάση του μαρμάρινου μονολιθικού άμβωνα, ο οποίος σήμερα βρίσκεται στο Μουσείο της Κωνσταντινούπολης. Το όνομά της οφείλεται φυσικά στο κυκλικό της σχήμα!
Οι αγιογραφίες που κοσμούν το εσωτερικό της χρονολογούνται από τις αρχές του 5ου αιώνα, διότι οι εικονιζόμενοι άγιοι μαρτύρησαν όλοι μέχρι την εποχή του Διοκλητιανού και του Μαξιμιανού. Οι αγιογραφίες διασώζονται σήμερα μόνο κάτω από τον θόλο, ενώ οι υπόλοιπες καταστράφηκαν, όταν ο ναός έγινε μουσουλμανικό τέμενος από τους Τούρκους, και συγκεκριμένα από τον σεΐχη Σουλεϊμάν Χορτατζί Εφέντη το 1590. Τότε έγινε και η προσθήκη του μιναρέ. Τα ψηφιδωτά που σώζονται στις καμάρες και στα τόξα των φεγγιτών έχουν καθαρά διακοσμητικό χαρακτήρα. Εικονίζονται μέσα σε χρυσό φόντο γεωμετρικά σχήματα σε μεγάλη ποικιλία, καθώς και θέματα από τον φυσικό κόσμο, όπως καρποί, ζώα, πουλιά, κάνιστρα και άνθη με μια φυσιοκρατική διάθεση και ζωηρά χρώματα. Στον θόλο, στην κορυφή της μεγάλης ψηφιδωτής σύνθεσης εικονιζόταν όρθιος ο σταυροφόρος Χριστός, που εικονιζόταν μέσα σε πολύχρωμη δόξα, τμήματα της οποίας διασώζονται σήμερα, και την υποβάσταζαν τέσσερις άγγελοι.
Μετά από τόσους αιώνες ζωής, και πολλές χρηστικές και αρχιτεκτονικές αλλαγές, η Ροτόντα παραμένει σημείο κατατεθέν της πόλης και πυρήνας πολιτιστικής κληρονομιάς μέσα στη θάλασσα πολυκατοικιών που κατακλύζουν πλέον το σύγχρονο κέντρο της Θεσσαλονίκης. Το μνημείο όχι μόνο δεν έσβησε στο διάβα του χρόνου, αλλά παρέμεινε ακέραιο, δίνοντας σήμερα άλλον αέρα στην πόλη και προσδιορίζοντας επακριβώς την σπουδαία πολυπολιτισμική ταυτότητα της Θεσσαλονίκης, που όμοιά της δύσκολα συναντούμε.
Η Ροτόντα είναι ένα θολωτό κυκλικό κτίσμα του 4ου αιώνα (304 μ.Χ.), που προσιδιάζει αρκετά στο Πάνθεον της Ρώμης. Η αρχική χρήση της δεν μας είναι γνωστή, αλλά έχουν διατυπωθεί διάφορες θεωρίες. Κάποιοι ιστορικοί υποστηρίζουν πως υπήρξε ναός του Δία ή των Καβείρων, και άλλοι ότι κατασκευάστηκε από τον Καίσαρα Γαλέριο ως μαυσωλείο του ή ως αίθουσα του θρόνου στο ανακτορικό συγκρότημα. Την Παλαιοχριστιανική Περίοδο (4ο – 7ο αι. μ.Χ.) μετατράπηκε σε ναό, τον οποίο σήμερα κάποιοι ερευνητές ταυτίζουν με τον ναό των Ασωμάτων Δυνάμεων, που συναντούμε σε διάφορες βυζαντινές πηγές. Το 1591 μετατράπηκε σε τζαμί από τον σεΐχη Χορτατζί Σουλεϊμάν Εφέντη. Μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης το 1912, αφιερώθηκε στον Άγιο Γεώργιο, ενώ πλέον συμπεριλαμβάνεται στον κατάλογο των Μνημείων Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO.
Η επιβλητική Ροτόντα χτίστηκε στα χρόνια του αυτοκράτορα Γαλέριου γύρω στο 304, ενώ προοριζόταν ως Μαυσωλείο του Γαλέριου. Ωστόσο, εξαιτίας του θανάτου του το 311, η Ροτόντα έμεινε κενή, χωρίς κάποια χρήση. Στα τέλη του 4ου αιώνα, την εποχή του Θεοδόσιου Α' και αφότου στη Θεσσαλονίκη είχε επικρατήσει ο χριστιανισμός, η Ροτόντα μετατράπηκε σε χριστιανικό ναό, οπότε και έγιναν στο μνημείο ορισμένες μετασκευές, που ήταν αναγκαίες για τη νέα λατρεία. Έτσι, έγινε διάνοιξη της ανατολικής κόγχης και προσθήκη του ιερού, ενώ ανοίχτηκε και η αντίστοιχη δυτική κόγχη, και δημιουργήθηκε νέα είσοδος. Ακόμη, σε απόσταση περίπου οκτώ μέτρων από τον τοίχο κατασκευάστηκε εξωτερικά ένας άλλος, χαμηλότερος κυκλικός τοίχος, που δεν υφίσταται σήμερα. Τέλος, δημιουργήθηκαν τα περίφημα ψηφιδωτά του μνημείου, που κοσμούν καμάρες κογχών, τοξωτά ανοίγματα φεγγιτών και τον μεγάλο θόλο. Θεωρείται πως ο αρχικός σκοπός ήταν η χρήση του ως βαπτιστήριο των πιστών χριστιανών της Θεσσαλονίκης.
Οι αγιογραφίες που κοσμούν το εσωτερικό της χρονολογούνται από τις αρχές του 5ου αιώνα, διότι οι εικονιζόμενοι άγιοι μαρτύρησαν όλοι μέχρι την εποχή του Διοκλητιανού και του Μαξιμιανού. Οι αγιογραφίες διασώζονται σήμερα μόνο κάτω από τον θόλο, ενώ οι υπόλοιπες καταστράφηκαν, όταν ο ναός έγινε μουσουλμανικό τέμενος από τους Τούρκους, και συγκεκριμένα από τον σεΐχη Σουλεϊμάν Χορτατζί Εφέντη το 1590. Τότε έγινε και η προσθήκη του μιναρέ. Τα ψηφιδωτά που σώζονται στις καμάρες και στα τόξα των φεγγιτών έχουν καθαρά διακοσμητικό χαρακτήρα. Εικονίζονται μέσα σε χρυσό φόντο γεωμετρικά σχήματα σε μεγάλη ποικιλία, καθώς και θέματα από τον φυσικό κόσμο, όπως καρποί, ζώα, πουλιά, κάνιστρα και άνθη με μια φυσιοκρατική διάθεση και ζωηρά χρώματα. Στον θόλο, στην κορυφή της μεγάλης ψηφιδωτής σύνθεσης εικονιζόταν όρθιος ο σταυροφόρος Χριστός, που εικονιζόταν μέσα σε πολύχρωμη δόξα, τμήματα της οποίας διασώζονται σήμερα, και την υποβάσταζαν τέσσερις άγγελοι.
Νικόλας Μπάρδης
skai
Απλά μας ενδιαφέρει να ακούγονται όλες οι απόψεις χωρίς λογοκρισία.
Τα Μπουλούκια
Η παρούσα αρθρογραφία έχει καθαρά ενημερωτικό χαρακτήρα. Ο αναγνώστης οφείλει να διασταυρώνει τις πληροφορίες για θέματα που τον ενδιαφέρουν. Τα κείμενα βασίζονται σε υλικό από Ελληνικές και ξενόγλωσσες δημοσιεύσεις, οι οποίες αναφέρονται στο μέτρο του δυνατού. Τα συκοφαντικά ή υβριστικά σχόλια θα διαγράφονται χωρίς προειδοποίηση.